اسلام، دخترِِدختر را دختر خود انسان ميداند

آلوسي در تفسير روح المعاني در ذيل جمله و عيسي ...در ايه 85 سوره انعام مي‏گويد : مساله مورد اختلاف است ، و ليکن هر کسي که ذريه را شامل دختر زاده نيز دانسته به همين آيه استدلال کرده ، از آن جمله موسي کاظم ) رض ( است که بنا به بعضي از روايات در پاسخ هارون الرشيد به اين آيه تمسک کرده .
و در تفسير کبير دارد که ابا جعفر ) رض ( نيز در مجلس حجاج بن يوسف به اين آيه و همچنين به آيه مباهله استدلال کرد ، چون بعد از آنکه آيه مباهله نازل شد ، رسول خدا حسن و حسين را براي شرکت در مباهله دعوت فرمود و به نصارا نيز فرمود : بياييد ما فرزندان خود را و شما هم فرزندان خويش را دعوت نموده و مباهله کنيم .
آنگاه اضافه کرده است : بعضي از اصحاب ما گفته‏ اند که اين از خصايص رسول خدا ص است ، و به هر حال فتاواي اصحاب ما در اين مساله مختلف است ، و آن چيزي که در نظر من قوي است اين است که دخترزادگان نيز داخل در ذريه هستند .

صاحب المنار بعد از عنوان اين بحث مي‏گويد : حديث ابي بکره را که بخاري سند آن را از وسط انداخته مي‏توان از ادله اين باب شمرد ، چون در اين حديث رسول خدا ص اشاره به حسن (عليه ‏السلام) کرده و فرموده : اين فرزند من سيد ) بزرگ ( است آنگاه اضافه کرده که لفظ ابن در کلام عرب بر دخترزاده اطلاق نمي‏شود ، و همچنين روايتي که ابو نعيم در کتاب معرفة الصحابة بطور رفع از عمر نقل کرده است از ادله اين باب است و آن روايت اين است که رسول خدا فرموده : تمامي افراد بشر نسبتشان از ناحيه پدران است مگر فرزندان فاطمه که من پدر ايشانم .
آنگاه مي‏گويد : به همين جهت است که مردم اولاد فاطمه )عليهاالسلام( را اولاد رسول خدا وعترت او و اهل بيت او مي‏خوانند .

مؤلف : اين مساله دستخوش خلط و اشتباه شده و حقيقت امر بر عده ‏اي از اعلام مشتبه گشته ، لاجرم آن را مساله ‏اي لفظي و مربوط به لغت پنداشته‏ اند .
حتي بعضي از ايشان در مقام استدلال بر رأي خود به قول شاعر که گفته است : بنونا بنو ابنائنا و بناتنا بنوهن ابناء الرجال الاباعد و يا به قول آن ديگري که گفته است : و انما امهات الناس اوعية مستودعات و للانساب آباء تمسک جسته‏ اند .
و اين خود اشتباهي است بزرگ ، براي اينکه اين مساله ، مساله‏ اي است حقوقي و اجتماعي و مربوط است به مساله قرابت که هر ملت و قومي در تحديد حدود آن و اينکه چه کساني جزو اقرباي انسانند عقيده ‏اي دارد .

بعضي از اقوام و ملل زن را داخل در قرابت مي‏دانند و بعضي نمي‏دانند ، بعضي دخترزاده را اولاد مي‏دانند و بعضي نمي‏دانند ، بعضي قرابت را مختص به ولادت مي‏دانند و بعضي آنرا منحصر به اين مسير ندانسته فرزند ادعايي را نيز از اقربا مي‏خوانند ، و اين ربطي به لغت ندارد .

مثلا اگر اعراب دوران جاهليت بر خلاف ساير اقوام بطور کلي براي زنان قرابت قانوني ناشي از وراثت قائل نبودند و خويشاوندي زنان را طبيعي مي‏دانستند اثرش تنها در ازدواج و در مساله نفقه دادن است و همچنين براي دخترزادگان قائل به قرابت و خويشاوندي نبودند ، و همانطوري که در شعر بالا منعکس شده آنان را اولاد بيگانگان مي‏پنداشتند و در مقابل پسر خوانده ‏ها و برادر خوانده ‏ها را پسر و برادر مي‏دانستند ، از اين جهت نبود که لغت ، دخترزاده را اولاد نمي‏داند و برادر خوانده را برادر مي‏داند ، بلکه همانطوري که گفته شد رسومي اجتماعي بوده که از ملل و اقوام ديگر از قبيل ايران و روم که مهد تمدن آنروز بودند اقتباس کرده‏ اند .

و اما اسلام پاره‏ اي از اين حقوق و رسوم اجتماعي را لغو نمود ، مثلا در باره قرابت ادعايي فرمود : و ما جعل ادعياءکم ابناءکم و به زنان قرابت قانوني داده و آثار قرابت قانوني را در حق آنان جاري ساخت ، و اولاد دختر را اولاد قانوني و داراي قرابت قانوني دانسته و در اين باره در آيه ارث فرموده : يوصيکم الله في اولادکم للذکر مثل حظ الانثيين ... و نيز فرموده : للرجال نصيب مما ترک الوالدان و الاقربون و للنساء نصيب مما ترک الوالدان و الاقربون مما قل منه او کثر و نيز در آيه محرمات نکاح فرموده : حرمت عليکم امهاتکم و بناتکم - تا آنجا که مي‏فرمايد - و احل لکم ما وراء ذلکم چون در اين آيه بطوري که مي‏بينيد دختر دختر را ، دختر خود انسان دانسته و اولاد دختران را اولاد ناميده ، در آيه مورد بحث هم به همين ملاحظه فرموده : و يحيي و عيسي و الياس ... و عيسي (عليه‏السلام) را که اتصالش به ابراهيم و يا نوح (عليه‏السلام) جز از ناحيه مادر نبوده ذريه ابراهيم و يا نوح (عليه ‏السلام) شمرده است .
امامان اهل بيت (عليهم‏السلام) نيز با همين آيه و همچنين آيه محرمات نکاح و آيه مباهله استدلال کرده‏اند بر اينکه دختر زاده انسان نيز اولاد انسان است ، گو اينکه ائمه (عليهم‏السلام) اين استدلال را در خصوص فرزندان فاطمه )عليهاالسلام( کرده ‏اند و ليکن ادله ‏اي را که آورده ‏اند عام است


ترجمة الميزان ج : 7 - ص : 367
-------------------------

پرسش:آيا انتقال نسل از طريق دختران هم انجام ميشود؟ آيا دختر زادگان هم ذريه و نسل حقيقي اند؟

پاسخ:

قرآن كريم دخترزادگان را هم اولاد و ذريه حقيقى مى داند.

وَوَهَبْنَا لَهُ إِسْحَاقَ وَيَعْقُوبَ كُلًّا هَدَيْنَا وَنُوحًا هَدَيْنَا مِنْ قَبْلُ وَمِنْ ذُرِّيَّتِهِ دَاوُودَ وَسُلَيْمَانَ وَأَيُّوبَ وَيُوسُفَ وَمُوسَى وَهَارُونَ وَكَذَلِكَ نَجْزِي الْمُحْسِنِينَ ﴿۸۴﴾
و به او اسحاق و يعقوب را بخشيديم و همه را به راه راست درآورديم و نوح را از پيش راه نموديم و از نسل او داوود و سليمان و ايوب و يوسف و موسى و هارون را [هدايت كرديم] و اين گونه نيكوكاران را پاداش مى‏ دهيم (۸۴)
وَزَكَرِيَّا وَيَحْيَى وَعِيسَى وَإِلْيَاسَ كُلٌّ مِنَ الصَّالِحِينَ ﴿۸۵﴾و زكريا و يحيى و عيسى و الياس را كه همه از شايستگان بودند (۸۵)

از اينكه قرآن كريم عيسى را در بين نامبردگان از ذريه نوح مى شمارد، مي توان به دست آورد كه قرآن كريم دخترزادگان را هم اولاد و ذريه حقيقى مى داند، چون اگر غير اين بود عيسى را كه از طرف مادر به نوح متصل مى شود ذريه نوح نمى خواند. نظير اين استفاده در سابق از آيه ارث و آيه محرمات نكاح گذشت



استناد ائمه اهل بيت عليهم السلام به آياتى از قرآن مجيد براى اثبات اينكه دخترزاده اولاد بشمار مى رود.

امامان اهل بيت (عليهم السلام ) نيز با همين آيه و همچنين آيه محرمات نكاح و آيه مباهله استدلال كرده اند بر اينكه دختر زاده انسان نيز اولاد انسان است ، گو اينكه ائمه (عليهم السلام ) اين استدلال را در خصوص ‍ فرزندان فاطمه (عليها السلام ) كرده اند و ليكن ادله اى را كه آورده اند عام است .

حضرت امام باقر (عليه السلام ) استدلال ديگرى در اين باره دارد كه از ادله گذشته صريح تر است ، و اين استدلال را شيخ كلينى (رضى اللّه عنه ) به سند خود از عبد الصمد بن بشير از ابى الجارود روايت كرده كه گفت : حضرت ابى جعفر (عليه السلام ) به من فرمود: اى ابى الجارود! مردم در باره حسن و حسين (عليهما السلام ) به شما چه مى گويند؟ عرض كردم عقيده ما را در اينكه آن دو بزرگوار فرزندان رسول خدايند انكار مى كنند. فرمود: شما عليه ايشان به چه دليلى تمسك مى جوييد؟ عرض كردم : به فرموده خداى تعالى كه در باره عيسى بن مريم فرموده : (( و من ذريته داود و سليمن و ايوب و يوسف و موسى و هرون و كذلك نجزى المحسنين و زكريا و يحيى و عيسى )) و با اينكه عيسى (عليه السلام ) پدر نداشت او را ذريه نوح (عليه السلام ) خوانده . حضرت فرمود: ايشان در جواب اين استدلال شما چه مى گويند؟ عرض كردم : مى گويند عيسى (عليه السلام ) را ذريه نوح (عليه السلام ) ناميدن دليل بر اين نيست كه هر دخترزاده اى ذريه و فرزند محسوب مى شود، براى اينكه عيسى (عليه السلام ) جزو استثنائيات خلقت است ،

لذا از آنجايى كه پدر نداشته تا از مسير صلب به نوح بپيوندد ناگزير قرآن او را از راه رحم ذريه نوح (عليه السلام ) دانسته . امام فرمود: شما در جواب چه مى گويید؟ عرض كردم : (( ما به آيه قل تعالوا ندع ابنائنا و ابناءكم و نساءنا و نساءكم و انفسن و انفسكم )) استدلال مى كنيم . فرمود: ايشان چه مى گويند؟ عرض كردم مى گويند: در كلام عرب بسا مى شود كه گوينده ، فرزندان غير را فرزند خود مى نامد.

آنگاه حضرت فرمود: اينكه من دليلى از قرآن كريم به شما مى آموزم كه بر حسب آن دليل حسن و حسين (عليهما السلام ) از صلب رسول خدايند، و كسى آن دليل را انكار نمى كند مگر اينكه كافر مى شود. پرسيدم فدايت شوم آن دليل در كجاى قرآن است ؟ فرمود آيه (( حرمت عليكم امهاتكم و بناتكم و اخواتكم ... )) است . آنگاه آيه را تلاوت فرمود تا رسيد به جمله (( و حلائل ابنائكم الذين من اصلابكم )) سپس فرمود: اى ابا جارود! آيا رسول خدا (صلى الله عليه وآله و سلم ) مى توانست با همسران حسن و حسين (عليهما السلام ) ازدواج كند؟ اگر مخالفين بگويند آرى مى توانست ، قطعا دروغ گفته و فاسق شده اند، و اگر اعتراف كنند به اينكه نمى توانست پس اعتراف كرده اند به اينكه حسن و حسين (عليهما السلام ) از صلب پيغمبر اكرم هستند.

مؤلف : مرحوم قمى نيز روايتى قريب به اين مضمون در تفسير خود آورده . و كوتاه سخن اين مسأله يك مسأله لفظى و لغوى نيست تا در جواب بگويند عرب دخترزاده را اولاد نمى خواند، و آنگاه شعر شاعر را دليل بر گفته خود قرار دهند، بلكه مساله اى است حقوقى و اجتماعى كه دين اسلام آن را معتبر شمرده است . آرى اسلام زنان را علاوه بر قرابت طبيعى كه عربها و ساير ملل براى ايشان قايل بودند قرابت قانونى نيز داده ،

و همچنين در قوانين حقوقيش دخترزادگان را اولاد شمرده و رشته نسب را همانطورى كه از ناحيه مردان جارى است از ناحيه زنان نيز جارى مى داند، و در عوض اتصال نسبى را كه اعراب از راه ادعا و از راه زنا نيز معتبر مى دانستند لغو كرده است

ترجمه تفسير الميزان جلد 7 صفحه : 369 سوره انعام


كلمات كليدي: ذريه دختر نسل فرزند