نگاهی متفاوت به تقیه

یکی از احکامی که در صدر احکام وجودی است، "تفاهم‌پذیری اجتماعی" به عنوان یک ارزش برتر توحیدی است. اینکه در روایات، "تقیه" ۹ جزء از 10 جزء دین شمرده شده، به معنای پنهان نگه داشتن عقاید حق از دیگران از روی ترس و برای جلوگیری از ضرر نیست؛ تقیه یعنی حق ندارید قبل از اینکه فرایند اقناع جامعه را طی کنید، عقایدی را بیان کنید که درک نمی‌شوند. چون اگر چنین کاری کنید، باعث نفرت مردم نسبت به خدا، پیامبر و دین می‌شوید.

🔹در واقع تقیه چیزی جز تفاهم‌پذیری جمعی و احترام به افکار عمومی نیست؛ این از افتخارات مکتب اهل‌بیت است که ۱۴۰۰ سال پیش، این قدر برای افکار عمومی و تفاهم‌پذیری اجتماعی ارزش قائل بود در حالی که سابقه توجه به افکار عمومی در اروپا فقط ۱۵۰ سال است.

بخشی از سخنرانی ایت الله قایم مقامی در شب قدر 403

#تقیه_های_حرام

" #احكام_خمسه در تقيه

✳ تقيه، احكام پنج گانه اى دارد: گاهى واجب، گاهى حرام، گاهى مستحب و گاهى مكروه است.
حسين بن على (عليهما السلام) تقيه نكرد; چراكه تقيه بر ايشان #حرام بود. اگر دست بيعت به يزيد مى داد، ديگر از دين خبرى نبود. بيعت با يزيد مساوى با نابودى دين بود; اما برخى از اصحابشان در مراكز ديگر تقيّه كردند.
كميل بن زياد نيز تقيّه نكرد و وقتى به او گفتند از على (عليه السلام) تبرى بجوى! او نپذيرفت; چون تبرّى بر كميل حرام بود. كميل يك بقّال يا عطّار و فرد معمولى نبود كه اگر تقيه كند به جايى صدمه نزند; او رئيس تمام شيعيان عراق بود و اگر از على (عليه السلام) تبرّى مى جست، تشيع متزلزل مى شد.
حجر بن عدى نيز تقيه نكرد تا آنجا كه او و پسرش را به شهادت رساندند.

امام خمینی (رحمه الله) مى گويد :
#تقيه_بر_مرجع_تقليد نيز #حرام است.
در شرايطى كه رضاخان كشف حجاب را الزامى كرده بود، اگر مرجع تقليد با زن خودش سرْبرهنه بيرون بيايد، همه از دين بر مى گردند; پس بر او حرام است.
يا اگر به كسى بگويند يا شراب بخور يا كشته مى شوى، بايد بخورد تا كشته نشود; اما اگر به يك روحانى نامدار كه در جماعت يا ميان مردم نامدار است، خوردن شراب را تكليف كنند و بگويند اگر نخورى كشته مى شوى، #تقيه بر او حرام است. و او نبايد شراب بخورد گرچه كشته شود."

🖌ايت اله سبحاني، سايت شفقنا

🔻 #تقیه_حرام و #ممنوع

✳مواردی وجود دارد که در آنجا تقیّه کردن حرام است و آن در جایی است که تقیّه به جای آنکه سبب حفظ نیروها شود مایه نابودی یا به خطر افتادن مکتب شود، و یا فساد عظیمی به بار آورد.
در این گونه موارد باید سدّ تقیّه را شکست و پیامدهای آن را هر چه بود پذیرا شد.

🖌شیخ مفید در این باره می نویسد:

👈«تقیه، وقتی است که بداند #یقینا و یا به #گمانی_قوی، ضرری در پی دارد؛ اما هر گاه نداند که در اظهار حق، ضرری وجود دارد و یا گمان قوی بر عدم ضرر داشته باشد، تقیه جایی ندارد.
به تحقیق که حضرات ائمه علیهم السلام جماعتی از شیعیان خود را به باز داشتن و نگاه داشتن خود از اظهار حق، امر می کردند و این برای آنان، اصلح بود و از آن سوی نیز حضرات ائمّه علیهم السلام جماعتی دیگر از اصحاب خود را به سخن گفتن و رویارو شدن با دشمنان و آشکار کردن امر حق با آنان دستور می دادند، به جهت دانستن ایشان علیهم السلام که ضرری نیست بر آن جماعت در آن (اظهار حق).»

👈بر این اساس است که از امام صادق علیه السلام روایت است که می فرماید: «التَّقِیَّةُ فِی کُلِّ ضَرُورَةٍ وَصاحِبُها اَعْلَمُ بِها حِینَ تَنْزِلُ بِهِ؛
👈👈👈👈تقیّه در هر #بیچارگی است، و خود گرفتار بدان داناتر است در آن هنگامی که برای او رخ دهد.»


نقل از سایت حوزه🖥

🔸ايه 28 سوره غافر

🔹وَ قالَ رَجُلٌ مُؤْمِنٌ مِنْ آلِ فِرْعَوْنَ يَكْتُمُ إِيمانَهُ أَ تَقْتُلُونَ رَجُلًا أَنْ يَقُولَ رَبِّيَ اللَّهُ وَ قَدْ جاءَكُمْ بِالْبَيِّناتِ مِنْ رَبِّكُمْ وَ إِنْ يَكُ كاذِباً فَعَلَيْهِ كَذِبُهُ وَ إِنْ يَكُ صادِقاً يُصِبْكُمْ بَعْضُ الَّذِي يَعِدُكُمْ إِنَّ اللَّهَ لا يَهْدِي مَنْ هُوَ مُسْرِفٌ كَذَّابٌ «28»

و مردى با ايمان از آل فرعون كه ايمان خود را #پنهان مى‌داشت گفت: «آيا مى‌خواهيد مردى را كه مى‌گويد: پروردگار من خداوند است بكشيد؟! در حالى كه او از طرف پروردگارتان با دلايل روشن نزد شما آمده است، اگر او دروغگو باشد دروغش به زيان خود اوست ولى اگر راستگو باشد، بعضى از آنچه را به شما وعده مى‌دهد به شما خواهد رسيد، همانا خداوند كسى را كه اسرافكار (و) بسيار دروغگو است هدايت نمى‌كند.

🔸داستان #مؤمن_آل_فرعون تنها در اين سوره مطرح شده است. او شخصى از بستگان فرعون بود كه #مخفيانه به حضرت موسى #ايمان آورده بود، ولى ايمان خود را پنهان مى‌كرد تا به موقع به نفع موسى سخن بگويد، يا براى او كارى انجام دهد.

اين شخص غير از همسر فرعون و غير از آن شخصى است كه با سرعت از نقطه‌ى دور شهر خود را به موسى رساند و خبر توطئه‌ى دستگيريش را به او داد.

🌱مؤمن آل فرعون، به جاى القاب بزرگ در مورد موسى، او را مردى ناشناس خواند و گفت:«رَجُلًا» تا فرعون به ايمان او پى نبرد.

- گاهى تقيه و #كتمان_عقيده براى انجام كارهاى مهم و رسيدن به اهداف بالاتر لازم است. «يَكْتُمُ إِيمانَهُ»


🌱🖌در حدیثی از امام صادق علیه‌السلام آمده است: و التقیة ترس الله فی الأرض، لأن مؤمن آل فرعون لو أظهر الإسلام لقتل: "
#تقیه #سپر_خداوند در روی زمین است، چرا که اگر مؤمن آل فرعون ایمان خود را اظهار داشته بود کشته می شد"

📚تفسير نور و نمونه


✳وَقَالَ رَجُلٌ مُّؤْمِنٌ مِّنْ آلِ فِرْعَوْنَ يَكْتُمُ إِيمَانَهُ)
وى در #دل، مؤمن است; اما «يَكتُمُ إيمانه» يعنى در زبان، كافر است; چراكه اگر غير اين بود خدماتى كه نسبت به جناب موسى انجام مى داد امكان پذير نبود.
حتماً بايد در #زبان با آن ها همراه باشد (نه قلباً) تا موسى را نجات دهد.
ايت اله سبحاني

نمونه اي از تقيه امام صادق ع

از آموزنده ترین فرازهای زندگی امام صادق(ع) حادثه ای شنیدنی است که در عید فطر اتّفاق افتاد
ماجرا از این قرار بود که ابوالعباس سفاح، اولین خلیفه عباسی در هنگام خلافت خویش در بغداد، روزی امام صادق(ع) را به مرکز خلافت خود احضار کرد. او به دنبال فرصتی می گشت تا آنحضرت را به شهادت برساند تا اینکه وی آخرین روز ماه مبارک رمضان را عید فطر اعلام کرد.
آن روز هنگامی که حضرت صادق(ع) در منطقه حیره بر او وارد شد خلیفه از او پرسید: ای اباعبداللّه! نظر تو راجع به روزه امروز چیست؟

امام صادق با بهره گیری از آیه تقیه که می فرماید:

«لایتّخذ المؤمنون الکافرین اولیاء من دون المؤمنین و من یفعل ذلک فلیس من اللّه فی شی ءٍ الّا ان تتّقوا منهم تقیهً و یحذّرکم اللّه نفسه و الی اللّه المصیر؛

افراد با ایمان نباید به جای مؤمنان، کافران را به دوستی بگیرند و هر کس چنین کند، هیچ رابطه ای با خدا ندارد مگر اینکه از آنان به نوعی تقیه کنید و خداوند شما را از عقوبت خود بر حذر می دارد و بازگشت همه به سوی خداست.

و با پیروی از اجداد طاهرین خویش تقیه نموده، و به سفاح فرمود: این مربوط به پیشوای مردم است، تو اگر روزه بگیری، من هم روزه می گیرم و اگر افطار کنی من هم افطار خواهم کرد. در این هنگام سفاح به غلام خود دستور داد تا سفره غذا را بچیند و امام صادق(ع) به همراه او غذا خورده و روزه اش را شکست با اینکه مطمئنّاً می دانست آن روز از ماه رمضان است و عید فطر نیست. آن حضرت در توضیح عمل خویش به یاران نزدیکش فرمود:

«و اللّه انّه یومٌ من شهر رمضان فکان افطاری یوماً و قضاؤه ایسر علیّ من ان یضرب عنقی ولایعبد اللّه ؛

به خدا سوگند آن روز از ماه رمضان بود و یک روز شکستن روزه ماه رمضان (بخاطر تقیه و حفظ دین) و ادای قضای آن برای من آسانتر از این است که کشته شوم و خدا عبادت نشود.»

حضرت صادق(ع) با این تدبیر الهی توطئه خلیفه ستمگر را خنثی نموده و به شیعیان درسی دیگر آموخت. آن حضرت در این روایت ضمن تأکید بر اصل قرآنی تقیه، به فلسفه آن نیز اشاره می فرماید که تقیه برای حفظ دین است نه برای حفظ زندگی افراد.

و اضافه می کند که اگر من بخاطر حادثه ای کوچک کشته شوم دین الهی از میان رفته و عبادت و اطاعت از خداوند متعال به فراموشی سپرده خواهد شد.

قاعدة التقیة

یکی از قواعدی که عمومات اطلاقات را محدود می‌کند و می گوید این عمومات در جایی است که ضرر به مال، جان و ناموس شما نباشد، اما اگر ضرری به مال، جان یا ناموس شما متوجه شد، شرع مقدس یک چنین عملی را از شما نخواسته، بنابراین، ادله تقیه همان حالت «لا ضرر» را دارد، همان حالت لا حرج را دارد و نیز حالت «الإسلام یجبّ ما قبله» را دارد.

باید توجه داشت که این بحث برای ما یک بحث مهمی است خصوصاً که در فقه امامی مسأله تقیه مطرح است اما در کتب اهل سنت مسأله ‌ای بنام تقیه مطرح نیست

باید توجه داشت که ائمه ع هرگز از ابو حنیفه و امثال ابو حنیفه تقیه نمی‌کردند، این کوچک کردن مقام و موقعیت ائمه است که بگوییم ائمه ع از آنها تقیه می‌کردند، امام ع در یکجا تقیه می‌کرد، یعنی در مسائلی که مربوط به خلافت بود، مانند خلافت منصور و غیر منصور، ولذا در ثبوت هلال، فرمود اگر پیش شما ثابت است من حرفی ندارم، از خلفا در مسائل خلافت تقیه می‌کردند، اما در مسائل عقاید و احکام اصلاً‌ تقیه نمی‌کردند، تقیه برای حفظ مال، جان و ناموس شیعه بوده است،‌یعنی دیدند اگر بخواهند احکام واقعیه را بگویند،‌همه شیعه صاحب یک قول بشوند، اینها شناخته می‌شوند و می‌شوند مارک دار و همه آنها را از بین ميبرد

مورد تقیه کجاست؟

مورد تقیه عقاید است و احکام، از نظر عقاید، ممکن است از کسی سؤال کنند که نظر شما در باره فلانی چیست؟ مورد تقیه گاهی عقاید است و گاهی احکام.

تقیه سلاح انسان ضعیف است در برابر انسان قوی و ظالم.


أدلة قاعدة تقیة

تقیه هم دلیل قرآنی دارد و هم دلیل روائی،

ما از قرآن کریم، چهار آیه داریم که اولین آیه‌اش این است:

1: «مَنْ كَفَرَ بِاللَّهِ مِنْ بَعْدِ إِيمَانِهِ إِلَّا مَنْ أُكْرِهَ وَقَلْبُهُ مُطْمَئِنٌّ بِالْإِيمَانِ وَلَكِنْ مَنْ شَرَحَ بِالْكُفْرِ صَدْرًا فَعَلَيهِمْ غَضَبٌ مِنَ اللَّهِ وَلَهُمْ عَذَابٌ عَظِيمٌ » [9] .

کساني که بعد از ايمان کافر شوند -بجز آنها که تحت فشار واقع شده‌اند در حالي که قلبشان آرام و با ايمان است- آري، آنها که سينه خود را براي پذيرش کفر گشوده‌اند، غضب خدا بر آنهاست؛ و عذاب عظيمي در انتظارشان!

جمله «مَنْ كَفَرَ بِاللَّهِ » بدل از ما قبل است، یعنی از این آیه،‌ آیه دیگری است که جمله «مَنْ كَفَرَ بِاللَّهِ » بدل از آن است، آیه قبل این است : «أِنَّمَا يفْتَرِي الْكَذِبَ الَّذِينَ لَا يؤْمِنُونَ بِآياتِ اللَّهِ وَأُولَئِكَ هُمُ الْكَاذِبُونَ»[10] .

تنها کساني دروغ مي‌بندند که به آيات خدا ايمان ندارند؛ (آري،) دروغگويان واقعي آنها هستند! کاذبون چه کسانی هستند؟

«مَنْ كَفَرَ بِاللَّهِ مِنْ بَعْدِ إِيمَانِهِ»


فرق بین تقیه و نفاق
یکی از اشکالاتی که بر شیعه دارند این است که آنها اهل تقیه‌ هستند و تقیه یک شعبه‌ای از نفاق است و در حقیقت شیعه دارای یکنوع نفاق می‌باشند و نفاق این است که زبان با دل مخالف باشد، چرا به منافق، منافق می‌گویند؟ چون زبانش با دلش مخالف است،‌ یعنی زبانش می‌گوید: «لا اله إلّا الله»،‌اما در باطن بت پرست است.
خلاصه اینکه علمای اهل سنت احکام منافق را بر شیعه جاری می‌کنند و این شبهه را در اذهان انداخته‌اند.
ولی ما از این شبهه، سه جواب داریم:
1: جواب اول این است که بین تقیه و بین نفاق از نسب اربعه، تباین است، منافق یظهر الإیمان و یبطن الکفر،: « إِذَا جَاءَكَ الْمُنَافِقُونَ قَالُوا نَشْهَدُ إِنَّكَ لَرَسُولُ اللَّهِ وَاللَّهُ يعْلَمُ إِنَّكَ لَرَسُولُهُ وَاللَّهُ يشْهَدُ إِنَّ الْمُنَافِقِينَ لَكَاذِبُونَ»[1].
اما تقیه بر عکس است، یعنی در تقیه انسان « یظهر الکفر و یبطن الإیمان»، جناب عمار چه کرد؟ أظهر الکفر و أبطن الإیمان.
با این وجود چگونه می‌گویید که تقیه از شعب نفاق است و حال آنکه بین آنها از نسب اربعه،‌تباین است؟!

2: جواب دوم، ممکن است آنها بگویند ما این حرف ها سرمان نمی‌شود، نفاق این است که انسان بر زبان چیزی بگوید و حال آنکه دلش خلاف آن را می‌گوید، آدمی که تقیه می‌کند، زبانش با دلش یکی نیست. اگر این را بگویند، ما کبری را قبول نداریم،‌یعنی قبول نداریم که هر نفاقی بد است، هر نفاقی بد نیست، آن نفاقی که اگر من نکنم،‌مرا می‌کشند یا مالم را غارت می‌ کنند، قبول ندارم که چنین نفاقی بد باشد، نفاق وقتی بد است که انسان بواسطه نفاق سر کسی کلاه بگذارد و به طرف ضرر بزند،‌اما در جایی که به وسیله نفاق انسان جان یا مال خود را از ظالم حفظ می‌کند، چنین نفاقی را قبول نداریم که قبیح باشد.
3: جواب سوم، شیعه که تقیه می‌کند، تقیه اش مربوط به کفر و ایمان نیست، بلکه تقیه‌اش به احکام عملی است، سنی بجای مسح پایش را می‌شوید، بسمله را بجای جهر،‌آرام و آهسته می‌خواند، اصلاً تقیه شیعه در احکام عملیه است نه در اصول دین و عقائد.

آیا تقیه از اصول دین است به گونه‌ای که اگر کسی تقیه نکرد، مومن نیست؟
تقیه از اصول دین نیست بلکه حکم فرعی است،‌ مانند نماز واجب است، روزه واجب است، زکات واجب است،‌تقیه هم واجب است، جزء احکام عملیه است نه جزء اصول دین.

سئوال: آیا روایات تقیه، شامل موضوعات هم می‌شود؟

تقیه در دو مقام است، مقام اول مربوط به احکام است، یعنی تقیه می‌کنیم در اختلافی که با آنها در احکام شرعیه داریم، روایات متعارض را هم معنی کردیم و گفتیم بر فرض اینکه دلالت داشته باشند، طبقه اول از نظر قواعد فنی و اصولی مقدم بر طائفه دوم است.
تقیه در موضوعات
اینک وارد بخش دوم از تقیه می‌شویم، این بخش راجع به موضوعات است، اختلاف در احکام نداریم، هردوتای ما در احکام یکسان هستیم، ولی در تشخیص موضوع اختلاف داریم، آنها (اهل سنت) می‌گویند یوم الترویه، عرفه است، یعنی در ماه اختلاف داریم، آنها روز هشتم را نهم ماه حساب کرده‌اند و حال آ‌نکه از نظر ما روز هشتم است و ما هم ناچاریم از آ‌نها تبعیت کنیم، آیا مجزی است یا نه؟
غالباً آقایان وقتی قلم شان به اینجا می‌رسد، می‌لرزند، یعنی به ضرس قاطع نظر نمی‌دهند و می‌ گویند اصلاً اینجا با آنجا فرق دارد،‌ با دلیل می‌گویند در اینجا مجزی نیست

به نظر ما مجزي است چون ملاک تقیه، صیانت نفس و نفیس است و این دوتا فرق نمی‌کند که در احکام باشد یا در موضوعات.
امام خمینی (ره) در باره مجاز بودن ان فرمودند در این دویست و پنجاه سال ائمه اهل بیت ع حج کرده‌اند و هیچگاه دیده نشده که مخالفتی کنند و فرمودند بعید است که در این مدت طولانی (250سال) اختلافی در رؤیت هلال نباشد. در این دوران ائمه ما ع و به تبع شان شیعیان با اینها حج کردند، در کتب فقهیه ما حتی یک سوال هم در این مورد نیست که اگر هلال نزد آنها ثابت شد و در نزد ما ثابت نشده چه کنیم؟ حتی یک سوال هم در این مورد نیست، نسبت به ماه رمضان است،‌اما نسبت به حج حتی یک سوال هم نداریم و بعید است که در این مدت،‌هیچ نوع اختلافی در رؤیت هلال نباشد، ولی در عین حال ائمه معصومین ع و به تبع شان شیعیان با آنها حج کرده‌اند،‌این نشان می‌دهد که عمل مجزی است.

ايات قران تقيه در برابر كافر را بيان كرده است. چرا شيعه از اهل سنت تقيه مي كند؟

ممکن است کسی بگوید این آیه در مورد کفار است،‌مسلمان اگر از کافر بترسد،‌حتماً‌باید تقیه کند و حال آنکه شیعه از کافر تقیه نمی‌کند بلکه از مسلمان تقیه می‌کند؟
جوابش این است که مورد مخصّص نیست، میزان حفظ جان است، آنکس که شلاق دستش است، ظالم و قلدر است چه فرق می‌کند که مسلمان باشد یا کافر، آیه در این مورد نمی‌تواند سبب تخصیص بشود.
اتفاقاً این جمله از شافعی خواهد آمد که فرق نمی‌کند که انسان از کافر تقیه کند یا از مسلمان.
ما عرض می‌کنیم که هر چند این آیا مورد و شأن نزولش تقیه مسلم از کافر است، ولی ملاک و میزان یکی است فلذا فرق نمی‌کند که مسلمان از کافر تقیه کند یا مسلمان از مسلمان دیگر که ظالم است تقیه کند


آثار سازنده و مثبت تقیه
بحث ما در باره فواید تقیه است، اولین فایده تقیه حفظ نفس و نفیس می‌باشد، فایده دوم آن حفظ وحدت و اخوت اسلامی است، فایده سومش این است که جلو هدر رفتن نیروها را می‌گیرد، از روایات هم این مسأله استفاده می‌شود

درس خارج فقه ايت الله سبحاني