❗️بزرگترین علت #انحطاط ما مسلمین این است که دست از تفقّه یعنى فهم عمیق اسلام برداشتیم

✅وظیفۀ #فقاهت در تمام مسائل #دینى
یک نکتۀ عجیبى هست و آن نکته این است: در اسلام، هم دستور علم یعنى آموزش است و هم دستور فقه است.
#فقه یعنى عمیق آموختن، آموزش عمیقانه.
کلمۀ «علم» با کلمۀ «فقه» این تفاوت را دارد که علم یعنى دانستن، یاد گرفتن؛ هر یاد گرفتنى علم است ولى هر یاد گرفتنى فقه نیست. فقه از نظر لغت عربى و از نظر اصطلاح قرآن یعنى آموزش عمیق، آموزشى که به درون حقیقت نفوذ پیدا کند. به عنوان مثال، خود علماى ما اصطلاحى دارند؛ یک وقت مى‌گویند «علم الحدیث»، یک وقت مى‌گویند «فقه الحدیث».
لهذا در احادیث وارد شده است:
«اِعْقِلُوا الْحَديثَ عَقْلَ دِرايةٍ لا عَقْلَ رِوايةٍ‌»
یعنى احادیث را بفهمید، تعقل کنید، تعقل از روى درایت و این که حقیقت و مقصود را دریابید، نه فقط تعقل کنید که الفاظش را حفظ کنید و براى دیگران نقل کنید. البته نه اینکه آن کار را نکنید، بلکه آن مهم نیست، عمده عقلِ درایت است.

جملۀ دیگرى هست: «حَديثٌ تَدْريهِ خَيرٌ مِنْ ألْفٍ تَرْويهِ‌» یعنى یک #حدیث را که #بفهمى و کشف کنى و معنى‌اش را درک کنى بهتر است از اینکه هزار حدیث دیگر را روایت و نقل کنى.
این را مى‌گویند «فقه».

🛑حالا ما در اسلام غیر از مسئلۀ علم و آموزش، دستور فقاهت در #تمام_شئون_دینى داریم. این فقاهتى که در دین و در احادیث وارد شده است، همین طورى که علما گفته‌اند اختصاص به فقهِ در احکام ندارد؛ در تمام مسائل دینى، ما موظفیم فقیه باشیم. ما باید در توحید فقیه باشیم، در نبوت فقیه باشیم، در امامت فقیه باشیم، در معاد فقیه باشیم، در سیستم اخلاقى اسلام فقیه باشیم، در سیستم اجتماعى اسلام فقیه باشیم، در سیستم اقتصادى اسلام فقیه باشیم،
👈در همه چیز مربوط به اسلام باید #فقیه باشیم.

🟢گرایش ما به #جمود
یکى از وظایف ما در درجۀ اول همین است که خودمان در دینمان فقیه باشیم،
اسلام را عمیقاً درک کنیم.
⭕⭕ ما باید اعتراف کنیم که یکى از علل #انحطاط ما مسلمین و شاید بزرگترین علت انحطاط ما مسلمین این است که دست از تفقّه یعنى فهم عمیق اسلام برداشتیم؛
👈همان چیزى که شیخ الطائفه در اول کتاب مبسوط از گروهى از شیعیان شکایت مى‌کند و مى‌گوید اینها دچار جمود شده‌اند؛
چون دچار #جمود شده‌اند از #تفقه مى‌ترسند،
از استنباط مى‌ترسند، از تفریع و رد فروع بر اصول مى‌ترسند، از تطبیق اصول و کلیات بر فروع جزئیه مى‌ترسند، اینها مردم جامدى هستند.
ما هم خیلى به جمود گراییدیم. 😔😔
ولى دین اسلام دینى است که با #جمود سازگار نیست، با فهم عمیق سازگار است. اگر اسلام را عمیقاً فهم کنیم مى‌بینیم تمام مشکلاتى که امروز در فلان مسئله و فلان مسئله دچارش هستیم اسلام خودش حل کرده است.

✅ #تفقه_در_دین از زبان #پیامبر ص و #امامان
💫 پیغمبر اکرم وقتى که على بن ابى‌طالب مى‌خواهد آن سفر تبلیغى را به یمن برود، او را مى‌خواهد، سر رفتن یک دعا مى‌کند.
فرمود: «أللّهُمَّ فَقِّهْهُ فِى الدّين»
🤲خدایا او را #فقیه در دین بگردان؛ یعنى آن عمق دین را، هر چه هست، به روى على باز کن.
✅خود امیرالمؤمنین به پسرش امام حسن مجتبى علیه السلام در آن وصیت معروف مى‌فرماید:
💫«يا بُنَىَّ‌! تَفَقَّهْ فِى الدّين» پسرکم! اسلام را عمیقاً درک کن، اسلام را بیاموز نه آموزش سطحى بلکه آموزش عمقى.

❇جملۀ #امام_حسین علیه السلام دربارۀ #تفقه در #دین
حسین بن على ع هم جمله‌اى در همین زمینه دارد. شب عاشوراست.
اصحاب خودش را جمع کرده است. چه محیط پرهیجانى و چه لحظات حساسى! بعد از آن وقایعى است که عصر تاسوعا رخ داده است و مطلبْ قطعى است که فردا چه رخ مى‌دهد. امام اصحاب را در خیمه‌اى جمع مى‌کند. همه با هیجانى آمده‌اند آنجا جمع شده‌اند. مى‌خواهند خطابۀ #حسین بن على را گوش کنند، ببینند خطابه با چه جمله‌اى شروع مى‌شود.
با این جمله‌ها شروع شد:
❣ «اَللّهُمَّ اِنّى أحْمَدُك عَلى أنْ أكرَمْتَنا بِالنُّبُوَّةِ‌، وَ عَلَّمْتَنَا الْقُرْآنَ‌، وَ فَقَّهْتَنا فِى الدّينِ‌»
پروردگارا! من تو را سپاس مى‌گویم و شکر مى‌کنم؛ خدایا من تو را شکر مى‌کنم بر نعمتهاى عظمایى که به ما دادى که هیچ نعمتى جانشین آن نعمتها نمى‌شود. یکى این که نبوت را در خاندان ما قرار دادى. چه نعمتى از این بالاتر که من عضو خاندان مقدس نبوت هستم‌؟!
«وَ عَلَّمْتَنَا الْقُرْآنَ‌» خدایا این نعمت عظمى را تو به ما عنایت کردى که علم قرآن به ما آموختى. علم قرآن نزد ماست. قرآن را ما مى‌فهمیم.
«وَ فَقَّهْتَنا فِى الدّينِ‌» خدایا ما را در دین متفقّه کردى که ما دین تو را عمیقاً آموختیم، به عمق دستورات تو پى برده‌ایم، به روح اسلام پى برده‌ایم.
🛑این جمله‌ها چند تا معنا داشت. یک معنایش این است: ایها الناس! بدانید این نهضت من ناشى مى‌شود از آن طرز تفکرى که من در دین دارم. اى بسا اگر غیر من کسى اینجا مى‌بود جور دیگرى فکر مى‌کرد ولى من که
دین را به عمقش مى‌فهمم، مى‌فهمم که باید چنین کارى را بکنم.
معنى دیگرى هم داشت و آن این است که سپاسگزار خدا هستم:
«أللّهُمَّ اِنّى أحْمَدُک عَلَى السَّرّاءِ وَ الضَّرّاءِ‌»
🤲خدایا من تو را تنها در خوشیها سپاسگزار نیستم؛ یعنى پروردگارا! من روزى در دامن پیغمبر بودم، روزى در بغل پیغمبر بودم، روزى پیغمبر من را روى دوش خودش مى‌گرفت، محترم‌ترین و عزیزترین افراد بودم. خدایا من تو را بر چنین روزى سپاس مى‌گویم، بر آن روزى هم که در سختى گرفتار باشم باز سپاس مى‌گویم، مثل همان روز. من آن لحظاتى که در راه انجام وظیفه خودم، در راه خدمت به #دین خودم (آن دینى که فقیهانه او را درک کرده‌ام) در راه حقیقتْ روى آن ریگهاى گرم و زمین داغ افتاده باشم، لبهایم تشنه باشد، زبانم خشک باشد، بدن اصحاب و یاران و فرزندانم قلم قلم شده باشد، سخت‌ترین ایام زندگى‌ام را هم طى کنم، باز خدایا زبانم به شکر تو و رضاى تو باز است،
خواهم گفت: «الهى! رِضاً بِقَضائِک‌، تَسلیماً لِأمْرِک‌، لا مَعبودَ سِواک یا غِیاثَ الْمُستَغیثینَ‌».
و صلّى اللّه على محمّد و آله الطاهرین و لاحول و لاقوة الا باللّه العلىّ العظیم.
🤲خدایا عاقبت امر همۀ ما را ختم به خیر بفرما، ما را #فقیه در #دین بگردان، توفیق خلوص نیت به همه کرامت کن.

🖊📚استاد شهيد مرتضي مطهري، كتاب حق عقل در اجتهاد

#دین را با #تحقیق و #تفقه باید شناخت و نه با #تبعیت کورکورانه.

خداوند از عمل كسي كه در دينش تفقه نكرده، راضي نيست

✅امام #کاظم (ع) می فرماید:
«تفقهوا فی دین الله، فان الفقه مفتاح البصیرة و تمام العبادة و السبب الی المنازل الرفیعة و الرتب الجلیلة فی الدین و الدنیا. و فضل الفقیه علی العابد کفضل الشمس علی الکوکب. و من لم یتفقه فی دینه لم یرض الله له عملا؛
🔻در دین خدا آگاهی پیدا کنید، چرا که آگاهی کلید بصیرت و روشن بینی و کمال عبادت است و باعث می شود انسان به درجات بلند و مراتب ارزشمند در دین و دنیا دست یابد. و برتری کسی که از دین آگاهی دارد نسبت به عابد مثل برتری خورشید نسبت به دیگر ستارگان است و کسی که در دین آگاهی نداشته باشد خداوند اعمالش را نمی پسندد»
(تحف العقول، کوتاه سخنان امام کاظم«ع»).

🛑کلمه #فقه در آیات و روایات به معنای شناخت عمیق دین است که شاید بتوان آن را معادل اسلام شناسی قرار داد
(مطهری، آشنایی با علوم اسلامی، اصول فقه، فقه، ص53-54).
♦️واژه تفقّه به معنای تلاش برای شناخت دین است. اگر عقل انسان ها دینداری را بر آنان واجب و لازم کرده است همین عقل دین شناسی و تلاش برای شناخت درست دین را به عنوان مقدمه تکلیف، واجب می کند. کما اینکه عقل و خرد آدمی حق پرستی و تسلیم بودن نسبت به حق را تکلیف می کند
و امام کاظم(ع) از لقمان حکیم نقل می کند که: «تواضع للحق تکن اعقل الناس؛ در مقابل #حق فروتن باش تا #خردمندترین مردم باشی» (تحف العقول، وصیت امام کاظم«ع» به هشام).
اما اگر عقل می گوید انسان باید در مقابل حق و حقیقت تسلیم باشد، قطعا همین عقل حکم می کند که انسان باید مطالعه و تامل کند تا با روشن بینی و بصیرت مصادیق حق را بشناسد تا به آنها گردن نهد.
اگر تنها تکلیف انسان در این دنیا #حق‌پرستی است، عقل و خردی که چنین حکمی را داده است می گوید باید مطالعه و تفکر و تعمق کنی تا مصادیق حق را بشناسی و الا به هیچ وجه معذور نیستی.
هیچ کس نمی تواند در پیشگاه خداوند مدعی شود که من حق پرست بوده ام، اما درباره حق اندیشه نکرده ام و آنچه را که دیگران گفته اند چشم بسته پذیرفته ام و به آن گردن نهاده ام. حتی کسی که می خواهد تسلیم حق و حقیقت باشد در صورتی معذور است که وظیفه حق شناسی خود را انجام داده باشد.
امام کاظم(ع) در سخنی که نقل شد مطالعه و دقت در دین خدا را کلید بصیرت و روشن بینی می شمارد و می فرماید که هیچ عبادتی بدون مطالعه و تفکر و روشن بینی، کامل و تمام نیست و هیچ درجه و مقامی بدون تامل و مطالعه حاصل نمی شود و این امر، هم در امر دین و هم دنیا صادق است.
🔴معنای این سخن این است که دینداری با تبعیت کورکورانه هیچ سنخیتی ندارد و تمام ارزش آن به بصیرت و روشن بینی است که با مطالعه و دقت حاصل می شود. به همین جهت است که آن حضرت پس از آنکه به برتری #انسان_آگاه نسبت به #عابد اشاره می کند می فرماید که 👈👈هیچ عملی نزد خدا ارزشمند نیست مگر اینکه از آگاهی دینی ناشی شده باشد.
🔹امام موسی ابن جعفر(ع) کسانی را که #تعقل نمی کنند و از این و آن تبعیت می کنند مذمت می کند و به این آیه قرآن مجید استناد می کند که: «و هرگاه به آنان گفته می شود پیروی کنید از آنچه خدا نازل کرده می گویند بلکه پیروی می کنیم آنچه را که آباء و اجدادمان بر آن بودند. آیا اینگونه نبود که پدرانشان نیز تعقل نمی کردند و در نتیجه راه درست را نیافته بودند (انفال/22)» (تحف العقول، وصیت امام کاظم(ع) به هشام).

♦آن حضرت می فرماید که خدا به اهل فهم و #تعقل بشارت داده و فرموده است که: مژده بده به بنده های من، کسانی که سخن را می شنوند و از بهترین آنها پیروی می کنند. اینان کسانی هستند که خدا هدایتشان می کند و اینان همان خردمندان هستند (زمر/17 و 18). همچنین خدا نیز وقتی با بندگان سخن می گوید با دلیل روشن سخن می گوید و حتی خود را با دلیل معرفی می کند (همان).
⭕ پس مطابق سخنان امام کاظم(ع) و نیز آیات و روایات اسلامی دینداری با مطالعه و تعقل و تدبر رابطه ای تنگاتنگ دارد و با تبعیت کورکورانه هیچ سنخیتی ندارد.

👈انسان ها در همه زمان ها وظیفه دارند که درباره #دین، خود #تفکر و تامل کنند و از دیگران تقلید و تبعیت #کورکورانه نکنند. اما این امر هرچند در همه زمان ها سختی های خاص خود را دارد ولی در برخی زمان ها سختی اش بسیار بیشتر است. در برخی از زمان ها شناخت دین واقعی بسیار مشکل است و آن زمانی است که حاکمان از دین به عنوان ابزاری برای استحکام و تداوم قدرت خود استفاده کنند.

🎙استاد عبدالرحيم سليماني


كلمات كليدي : دين تفقه آگاهي تحقيق تعقل