💢 کامجویی از زنان شوهردار؟!! 💢

پیش‌فرض‌ نادرست، بی‌توجهی به قواعد تفسیر متن و غیر قابل نقد دانستن برداشت‌ گذشتگان، از آسیب‌های مهمی است که فهم قرآن را دچار اختلال می‌کند. اگرچه بروز خطا در امور علمی کاملاً طبیعی است، ولی گاهی سهل‌انگاری در مراقبت از این آفات، به اشتباهی بزرگ و انحراف در فرهنگ مسلمانان انجامیده است.

نمونهٔ این مشکل را می‌توان در تفسیر آیهٔ ۲۴ و ۲۵ سورهٔ نساء مشاهده کرد. عموم مفسران و مترجمان با آنکه واژهٔ «محصنات» را، که چند بار در همین دو آیه و در آیاتی دیگر تکرار شده است، همه‌جا به‌معنی «زنان پاکدامن» یا تعابیری شبیه آن دانسته‌اند، اما در ابتدای آیهٔ ۲۴ آن را «زنان شوهردار» معنی ‌کرده‌اند.
آنها در توجیه این برخورد دوگانه می‌گویند آیهٔ ۲۳ زنانی را بر ‌شمرده که ازدواج با آنها جایز نیست‌ و چون ازدواج با پاکدامنان منعی ندارد، ناچاریم «محصنات» را در ابتدای آیهٔ ۲۴ متفاوت معنا کنیم و بر همین اساس، کنیزانی را که در ادامه استثنا شده‌اند، شامل زنان شوهرداری بدانیم که در جنگ به اسارت گرفته می‌شوند.

این در حالی است که می‌توان برداشتی از آیه داشت که مستلزم برخورد دوگانه و حکمی غیراخلاقی نباشد. همان‌گونه که مقاتل بن سلیمان در کهن‌ترین تفسیر قرآن، «محصنات» را «زنان پاکدامن» و «ما ملکت أیمانکم» را «همسران شرعی» معنی کرده و پیام آیه را حرمت بهره‌گیری جنسی از همهٔ زنان، جز همسران دانسته است.
به‌نظر می‌رسد دربارهٔ «محصنات» حق با مقاتل است، ولی «ما ملکت أیمانکم» همه‌ جای قرآن برای «کنیزان» به‌کار رفته و با این تعبیر نیز نباید برخوردی دوگانه داشت. با این حال اگر به تفاوت «لاتنکحوا» با «حرمت علیکم» در دو آیهٔ قبل دقت کنیم، به مقصود این آیه و پیام مهم و زیبای آن نزدیک خواهیم شد.

مخاطبان قرآن در ناپسند بودن ازدواج با خواهر و مادر تردیدی نداشته‌اند؛ لذا در این آیات به‌جای منع ازدواج، حرمت آنها مطرح شده است تا با تأکید بر مفهومی گسترده‌تر، از هر گونه نگاه و ارتباط جنسی با محارم پرهیز شود. این همان نکته‌ای است که توجه به آن، فلسفهٔ عطف شدن زنان پاکدامن به مادران را آشکار می‌کند.
بر اساس این برداشت، قرآن از مردان می‌خواهد با زنانی که همسر یا کنیزشان نیستند، مانند مادران و خواهران و دختران خود برخورد کنند و نگاه بیماردلانی که در مواجهه با هر مؤنثی به مسائل جنسی می‌اندیشند را از خود دور سازند؛ دقیقاً همان‌ محدوده‌ای که در آیهٔ ۵ و ۶ سورهٔ مؤمنون با بیانی دیگر مطرح شده است.
پس اساساً این آیه به «زنان شوهردار» ربطی ندارد تا بتوان جواز کامجویی از اسیران شوهردار را به آن نسبت داد. در تفاسیر و منابع حدیثی شیعیان نیز تا قرن چهارم هیچ اثری از چنین ارتباطی دیده نمی‌شود و به نظر می‌رسد بعد از تأثیرپذیری شیخ طوسی از کتب اهل سنت، چنین مطالبی به تفاسیر شیعی راه یافته است.

مهم‌ترین نقدی که ممکن است بر برداشت فوق وارد دانسته شود این است که حتی اگر این احتمال را بر نظر مشهور ترجیح دهیم، نتیجه تغییر نمی‌کند و قرآن با تأیید برده‌داری، عملاً کامجویی از کنیزی که اجباراً از همسرش جدا شده را پذیرفته است؛ همان‌گونه که در احادیث معتبر شیعه نیز بهره‌گیری جنسی از کنیز شوهردار مجاز شمرده شده است.
اما حقیقت این است که قرآن نه مؤسس برده‌داری بوده و نه مؤید آن. برده و کنیز گرفتن اسیران، زاییدهٔ نظام اقتصادی و اجتماعی خاصی است که در زمان و مکان نزول قرآن و بلکه در دیگر نقاط و دوره‌های زندگی بشر، امری اخلاقی و ضروری شمرده می‌شده و لغو دستوری آن، بیش از هر کس به خود برده‌ها آسیب می‌رسانده است.


پیامبر خدا و خاندان او (علیهم‌السلام) که همواره به‌جای برخورد سلبی با عرفیات جامعه، به ترویج ارزش‌های اخلاقی و اصلاح تدریجی جنبه‌های منفی آن می‌پرداختند، در این موضوع نیز با تأکید بر حقوق انسانی بردگان، پیشقدم شدن در آزاد کردن آنها و برده نگرفتن اسیران در جنگ‌ها، مسیر برچیدن این بساط را هموار می‌کردند.
اما متأسفانه کسانی که به‌نام خلفای رسول خدا بر جوامع اسلامی حاکم شدند، به‌جای ادامهٔ این روش، رشته‌های قبلی را نیز پنبه کردند و برای توجیه کشورگشایی‌، اقتدارگرایی‌، نژادپرستی و دیگر رفتارهای مستبدانهٔ خود، به جعل حدیث و سیره‌سازی دروغین رو آورده و صدها سال، فرهنگ اسلامی را بر همین مبنا شکل دادند.
آنچه بالاتر دربارهٔ تأثیر اهل سنت بر تفاسیر شیعه بیان شد، نه بر مبنای انگیزه‌های متعصبانهٔ فرقه‌ای، بلکه با توجه به این واقعیت بود که در میان کتب و مجامع علمی مسلمانان، هر کدام که به حاکمان نزدیک‌تر بوده‌اند، در توجیه شرعی قتل و شکنجهٔ دگراندیشان و منتقدان و سلب حقوق برده‌ها و اسیران نقش پررنگ‌تری داشته‌اند.
ولی مکتبی که همهٔ اهداف و اولویت‌هایش بر خلاف جریان برده‌داری است و این نظام را از سر ناچاری تحمل کرده، قطعاً در دورانی که وجدان مشترک بشری چنین مناسباتی را غیراخلاقی می‌داند، با آن مخالفت می‌کند و حتی در همان دوران نیز جز آنچه در قرآن و سنت قطعی آمده باشد را گردن نمی‌گیرد.
نه در قرآن و نه در تفاسیر شیعه تا پیش از قرن پنجم، موضوع کامجویی از زنان اسیر مطرح نبوده و احادیث مرتبط اهل بیت (علیهم‌السلام) نیز دربارهٔ شرایطی است که ازدواج برده، با ارادهٔ مالکی که از اختیار فسخ یا ایجاد وقفه در آن برخوردار است صورت گرفته باشد، در غیر این صورت، همین روایات، جدا کردن کنیز از همسر و ارتباط جنسی با وی را ممنوع می‌دانند.


سید حمید حسینی

این قوانین که خیلی بیخوده
زن انسان است باید حق انتخاب داشته باشد
این قوانین با عدل خدا همخوانی ندارد نمیتوانم بپذیرم

استثنا بر ازدواج ممنوعه!؟؟ (آیا قرآن بر تحریم نکاحِ زنان شوهردار استثنا زده؟)

در اين آیه تأملی دوباره کردم و در این بازبینیِ بی‌تکلّف، به این نتیجه رسیدم که قرآن و آن آیه، هیچ استثنایی در ممنوعیت نکاح با زنان شوهردار قائل نشده؛ و یعنی برداشت مشهور و برداشت آن مردِ اخلاق‌مدار از آن آیه نادرست بوده است

موضوع از چه قرار است؟
قرآن در آیات ۲۲ ، ۲۳ و ۲۴ سوره نساء فهرست زنانی که نکاح و تماس جنسی با آن‌ها حرام است را یک به یک بر شمرده: زن‌پدر، مادر، دختر، خواهر، عمه، خاله، دختر برادر، دختر خواهر، مادر رضاعی، خواهر رضاعی، مادرزن، دختر همسر..، عروس، خواهرزن (با وجودِ خودِ زن)، زنان شوهردار!!!
قرآن به آخرین مورد از آن فهرست یعنی زنان شوهردار (والمحصنات من النساء) که می‌رسد بلافاصله یک جمله می‌آورد که گویای وجود استثنایی در تحریم آمیزش با زنان شوهردار است و آن جمله این است: إلا ما ملکت أیمانکم (مگر مملوک‌ها/کنیزها). بر این اساس آیه چنین معنا می‌شود: نکاح با زنان شوهردار حرام است بجز کنیزان شوهردار.
طبیعی است اگر مراد آیه این باشد که شوهر داشتنِ کنیزها مانع نکاح با آن‌ها نیست در این صورت بهتر است راه همان کتابفروش را در پیش گرفت

بازخوانی موضوع
برای فهم مراد قرآن به این مناسبات جاری در آن روزگار (که ربطی هم به قرآن نداشته) دقت کنید: برخی مردان ثروتمند دارای کنیز و گاه حتی چند کنیز بودند. کنیزها به زنان برده‌ای می‌گفتند که آنان را از نقاطی دیگر می‌خریدند یا تصاحب می‌کردند و به خانه می‌آوردند تا در خدمت همسر و کارهای خانه باشند. به مردان و زنانی که دارای برده (غلام و کنیز) بودند مالک یا مولا می‌گفتند و در نتیجه کنیزها مملوک بودند. هنگامی که مردی اقدام به خرید و تصاحب کنیز می‌کرد از همان ساعت به بعد اگر می‌خواست این اجازه را داشت که با آن کنیز همبستر شود و به عبارت دیگر مالک و خریدار در پی آن عقدِ معامله و از همان ساعت، شوهرِ بالقوهٔ آن کنیز و مملوک می‌شد، و سپس در ماه‌ها یا سال‌های بعد اگر به او تمایل پیدا می‌کرد و با وی همبستر می‌شد در این صورت و از همان روز به بعد تا اطلاع ثانوی، او شوهرِ بالفعل آن کنیز می‌شد.
گفتنی است در بسیاری موارد این اختیار بالقوه هیچگاه بالفعل نمی‌شد. مالک گاه علاوه بر همسر، دارای چند کنیز بود و در نتیجه اگر همسرش اجازه می‌داد قانوناً (قانون عرفی آن زمان که ربطی هم به قرآن نداشت) می‌توانست با فلان کنیز از کنیزهایش که به او تمایل پیدا کرده بود روابط جنسی برقرار کند. کنیزها نیز که برده‌ای محروم از مواهب زندگی آزاد بودند معمولا از این نکاح استقبال می‌کردند
به آیه باز می‌گردیم؛
استثنای آیه به آن دسته از کنیزهایی برمی‌گردد که مالک‌شان با این‌که شوهرِ بالقوهٔ آنان است اما آن مالک به نکاح با او نپرداخته و عملا و فعلا شوهر آن‌ها نشده است. این تفسیر مستظهر به دنباله بحث در آیهٔ بعدی (۲۵) است که به مردانی که توانایی ازدواج با زنان آزاد و پاکدامن را ندارند امکان می‌دهد که با کنیزان پاکدامن البته با اذن و اجازه و موافقت مالک‌شان (که اختیار بالقوهٔ شوهر را نسبت به او دارد) وصلت و پیوند برقرار کنند: وَ من لم یستَطع منکم طَولاً أن ینکح المحصنات المؤمنات فمن ما ملكت أیمانکم من فتیاتکم المؤمنات والله أعلم بإیمانکم بعضکم من بعض فانکحوهن بأذن أهلهن و آتوهن أجورهن بالمعروف
بر این اساس معنای آیه چنین می‌شود: نکاح با زنان شوهردار حرام است بجز کنیزانِ صاحبدار ولی غیرمنکوحه که با اذن مالک (شوهر بالقوه) به عقد خواستگار ناتوان درمی‌آیند
گفتنی است مادامی که کنیز در عقد مردی می‌بود اختیار بالقوهٔ مالک نسبت به او در نکاح، موقتا باطل و به حالت تعلیق درمی‌آمد.

امیر ترکاشوند ۱۴۰۰/۱۲/۸

من برده‌داری را بر‌انداختم، به بدبختی آنان پایان بخشیدم. فرمان دادم که همه مردم در پرستش خدای خود آزاد باشند و آنان را نیازارند. فرمان دادم که هیچکس اهالی شهر را از هستی ساقط نکند.

من وقتی بابام فوت کرد به خواب خواهرم اومد و بهش گفت قران نصفش درسته نصفش غلط من خیلی عصبانی شدم چون به شدت مذهبیم اتفاقا بابام تو خواب به خواهرم گفته بود از من بپرسه دلیلش چیه چون من به شدت معتقد بودم قران تحریف نشده و هنوزم هم همین اعتقاد رو دارم به والله قران رو باز کردم ایه ای اومد که گفته بود برخی ایات قران محکم و مکتوبن و همانن که گفته شده و بعضی ایات متشبهه اند و شما رابه اشتباه میاندازند پس شک نکردم منظور بابام همین بود اینها ایاتی هستن که فقط امام زمانمون میتونن تفسیرشون کنند چون مخصوص این بزرگوارانن تا بدرستی اجرا شوند و همینطور که میدونید بعضی ایات فسخ بعضی متشبه و... و اینکه قران واقعا کتاب تخصصیه که باید توسط حجت خدا روی زمین تفسیر بشه و من شک ندارم این ایاتی که درباره بردگی و زنان هست هم جزو همین ایاتین که ان شاالله امام حجت قائم که ظهور کردن برایمان تفسیر میکنند و اونوقت طبق گفته امام علی علیه السلام میفهیم اسلام را وارونه به ما عرضه کردن و با جون و دل قبولش میکنیم نه با ترس از جهنم و حرف دیگران