یکی دیگر از ایاتی که می تواند مفهوم ایه بالا را تفسیر وتبیین کند،به نظر من ایه 130 سوره طه است.


فَاصْبِرْ عَلَى مَا يَقُولُونَ وَسَبِّحْ بِحَمْدِ رَبِّكَ قَبْلَ طُلُوعِ الشَّمْسِ وَقَبْلَ غُرُوبِهَا وَمِنْ آنَاء اللَّيْلِ فَسَبِّحْ وَأَطْرَافَ النَّهَارِ لَعَلَّكَ تَرْضَى ﴿۱۳۰﴾ طه

فولادوند: پس بر آنچه مى‏گويند شكيبا باش و پيش از بر آمدن آفتاب و قبل از فرو شدن آن با ستايش پروردگارت [او را] تسبيح گوى و برخى از ساعات شب و حوالى روز را به

نيايش پرداز باشد كه خشنود گردى

مکارم: بنابراين در برابر آنچه آنها مي‏گويند صبر كن و قبل از طلوع آفتاب و پيش از غروب آن و همچنين در اثناء شب و اطراف روز تسبيح و حمد پروردگارت را بجا آور تا خشنود شوي

هر چند برخی از مفسرین این ایه را صرفا بر تسبیح خدا حمل می کنند،اما از انجا که نماز هم یکی از مصادیق تسیح است،پس می توان در مقایسه با ایه 114 سوره هود

نتیجه گرفت که منظور از دو طرف روز ،قبل از طلوع وغروب خورشید است که بر نماز های صبح وعصر دلالت دارد و"زلفا من الیل"در سوره هود بر نماز مغرب و"غسق الیل" بر نماز عشا

و"وسطی"بر نماز ظهر دلالت دارد.

در پست بعدی بطور مختصر به تفاوت این قضیه میان شیعه وسنی می پردازیم.

چند وقت قبل در نهج البلاغه بدنبال مطالعه نامه 53-نامه معروف حضرت علی به مالک اشتر -بودم که چشمم به نامه 52افتاد.

برایم جالب بود چون مرتبط بود با ایات ومباحثی که در تالار راجع به اوقات نمازهای یومیه ارایه شده بود.

امروز که روزشهادت حضرت است توفیقی شد تا متن این نامه وتر جمه انرا در تالار ارسال کنم.

نامه (52)

و من كتاب له عليه السلام إلى أمراء البلاد في معنى الصلاة


أَمَّا بَعْدُ فَصَلُّوا بِالنَّاسِ الظُّهْرَ حَتَّى تَفِي‏ءَ الشَّمْسُ مِثْلَ مَرْبِضِ الْعَنْزِ وَ صَلُّوا بِهِمُ الْعَصْرَ وَ الشَّمْسُ بَيْضَاءُ حَيَّةٌ فِي عُضْوٍ مِنَ النَّهَارِ حِينَ يُسَارُ فِيهَا فَرْسَخَانِ وَ

صَلُّوا بِهِمُ الْمَغْرِبَ حِينَ يُفْطِرُ الصَّائِمُ وَ يَدْفَعُ الْحَاجُّ (إِلَى مِنًى) وَ صَلُّوا بِهِمُ الْعِشَاءَ حِينَ يَتَوَارَى الشَّفَقُ إِلَى ثُلْثِ اللَّيْلِ وَ صَلُّوا بِهِمُ الْغَدَاةَ وَ الرَّجُلُ يَعْرِفُ وَجْهَ صَاحِبِهِ وَ

صَلُّوا بِهِمْ صَلَاةَ أَضْعَفِهِمْ وَ لَا تَكُونُوا فَتَّانِينَ

نامه به فرمانداران شهرها

در باره نماز

امّا بعد، نماز ظهر را با مردم در اوايل وقت بگزاريد يعني تا آنگاه كه سايه آفتاب به اندازه ديوار آغل بز برگشته باشد،

و نماز عصر را در هواي روشن‏ و عصر بلند كه تا غروب به قدر دو فرسنگ راه توان پيمود،

و نماز مغرب را آنگاه كه روزه‏دار افطار كند و حاجيان از عرفات به مني روند،

و نماز عشاء را از آنگاه كه سرخي شفق ناپديد گردد تا شب به يك سوم رسد،

و نماز صبح را در وقتي كه چهره يكديگر را شناسيد،

و در نماز با مردم، رعايت ناتوان‏ترين نمازگزاران را نماييد و موجب خستگي و فتنه آنان نشويد.

بنام خدا

همانطور كه در پستهاي بالا اشاره شد،در سوره هاو آيات مختلف ،تعدادي از نمازها و اوقات نماز اشاره شده است.

اگر آيات فوق،را براساس ترتيب نزول آنها مرتب كنيم ديد بهتري از روند تشريع نماز در قرآن بدست خواهد داد.

اما در ترتيب نزول سوره ها هم،نظرات و روايات و تحقيقات متفاوتي وجود دارد.

مرحوم مهندس بازرگان در كتاب سير تحول لفظي قرآن،به تعدادي از جداول اشاره كرده و معتبرترين آنها را جدول منسوب به امام صادق و بلاشر فرانسوي ميداند.سپس بر اساس تحقيقات خود،جدولي از ترتيب نزول ارايه داده است.ايشان با منطق رياضي مدنظر خود ،حتي تفكيك و ترتيب نزول آيات را هم ارايه داده است.

مرحوم دكتر صادق تقوي هم از ميان جداول مختلف،جدول منسوب به امام صادق ،ترتيب مصحف الازهر و يكي از جداول منسوب به ابن عباس را معتبر تر دانسته و خودشان بر مبناي اين جداول و تحقيقات خود،جدولي را ارايه داده است.*

مطابق ترتيب نزول هاي الازهر،منسوب به امام صادق،و دكتر تقوي ترتيب زير براي سوره هاي فوق مشترك مي باشد:

ابتدا سوره قاف،بعد طاها،سپس اسرا،هود و روم

از نظر مهندس بازرگان نيز سوره قاف قبل از بخش دوم سوره طه(كه شامل آيه مذكور است)نازل شده،سپس آيه 78 اسرا و سپس سوره هود.
البته مهندس بازرگان،ثلث اول سوره روم را كه شامل داستان مغلوب شدن روميان و نيز آيات مورد بحث ماست،متعلق به سال 6 يا 7 بعثت ميداند و آنها را پيش از سوره اسراء و هود قرار داده كه با توجه به قرينه تاريخي جنگ مذكور ميتواند صحيح تر باشد.**

مرحوم بازرگان و تقوي كه سوره انسان را مكي ميدانند،آنرا قبل از سوره قاف قرار داده اند.

از طرف ديگر ،هر سه سوره انسان،قاف و طه بيان كننده سه وقت صبح ،عصر و عشا(شب) براي نماز هستند.

وَاذْكُرِ اسْمَ رَبِّكَ بُكْرَةً وَأَصِيلًا ﴿۲۵﴾وَمِنَ اللَّيْلِ فَاسْجُدْ لَهُ وَسَبِّحْهُ لَيْلًا طَوِيلًا ﴿۲۶﴾انسان

فَاصْبِرْ عَلَى مَا يَقُولُونَ وَسَبِّحْ بِحَمْدِ رَبِّكَ قَبْلَ طُلُوعِ الشَّمْسِ وَقَبْلَ الْغُرُوبِ ﴿۳۹﴾وَمِنَ اللَّيْلِ فَسَبِّحْهُ وَأَدْبَارَ السُّجُودِ ﴿۴۰﴾قاف

فَاصْبِرْ عَلَى مَا يَقُولُونَ وَسَبِّحْ بِحَمْدِ رَبِّكَ قَبْلَ طُلُوعِ الشَّمْسِ وَقَبْلَ غُرُوبِهَا وَمِنْ آنَاء اللَّيْلِ فَسَبِّحْ وَأَطْرَافَ النَّهَارِ لَعَلَّكَ تَرْضَى ﴿۱۳۰﴾ طه

در وبلاک مرحوم تقوي ذکر شده است سوره قاف با بيان قبل از طلوع و غروب خورشيد ،معناي بكره و اصيل كه در سوره انسان آمده را تبيين كرده است.

سوره طه نيز همان مفهوم را تكرار كرده است.

با مبنا گرفتن نظر مرحوم بازرگان،سپس آيات سوره روم نازل شده كه علاوه بر نماز صبح،عصر و عشا،نماز ظهر را تشريع كرده است. يعني تا اينجا چهار وقت براي نمازها تشريع شده است.و سپس در سوره اسراءبر وقت كلي نمازها از ظهر تا تاريكي شب و نمازفجر تاكيد شده است.

فَسُبْحَانَ اللَّهِ حِينَ تُمْسُونَ وَحِينَ تُصْبِحُونَ ﴿۱۷﴾وَلَهُ الْحَمْدُ فِي السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَعَشِيًّا وَحِينَ تُظْهِرُونَ ﴿۱۸﴾روم

أَقِمِ الصَّلاَةَ لِدُلُوكِ الشَّمْسِ إِلَى غَسَقِ اللَّيْلِ وَقُرْآنَ الْفَجْرِ إِنَّ قُرْآنَ الْفَجْرِ كَانَ مَشْهُودًا ﴿۷۸﴾اسراء

نهايتا در سوره هود ،نماز مغرب را هم در همين فاصله زماني بيان شده در سوره اسراء(ظهر تا تاريكي شب يا نصفه شب)تشريع كرده است:در ابتداي شب

وَأَقِمِ الصَّلاَةَ طَرَفَيِ النَّهَارِ وَزُلَفًا مِّنَ اللَّيْلِ إِنَّ الْحَسَنَاتِ يُذْهِبْنَ السَّيِّئَاتِ ذَلِكَ ذِكْرَى لِلذَّاكِرِينَ ﴿۱۱۴﴾ سوره هود

يعني تشريع نمازها تدريجي بوده واز سه نماز شروع شده و نهايتا در سوره هود ،تشريع نمازها در 5 وقت فعلي باتمام ميرسد.

مرحوم دكتر تقوي از روند تدريجي تشريع نماز نتيجه گرفته كه "که آنچنان که در روایات و احادیث مختلف گفته شده است که نمازهای پنجگانه در سفر معراج به پیغمبر اسلام دستور داده شده است دروغ بوده و سازندگان این روایات جعلی خواسته‌اند خرافات و موهوماتی را در دین اسلام بگنجانند و بگویند که نماز اسلام خیلی زیادتر بود و حضرت محمد به توصیه حضرت موسی آن قدر در پیشگاه الله چانه زد! تا به این هفده رکعت فعلی محدود گردید!!".

*منبع:وبلاگ دکتر صادق تقوی به ادرس http://dr-sadegh-taghavi.blogfa.com

**شايان ذكر است مرحوم بازرگان با دسته بندي كه از آيات سوره طه انجام داده،آيات 55-135 اين سوره را (با طول مبناي 11/34)دو گروه بعد از قسمت اول روم (با طول مبناي 10/73)قرار داده است كه با توجه به اشاره به سه وقت نماز در سوره طه،ميتوان گروه بندي سوره طه را بازنگري و اين اختلاف كم را برطرف كرد تا قبل از سوره روم قرار گيرد.

ویرایش بوسیله کاربر 1394/04/30 10:10:56 ب.ظ  | دلیل ویرایش: font

نقل قول:

مرحوم قاضی نماز مغرب را در اول غروب آفتاب. یعنی به مجرد استتار
قرص خورشید. به جماعت خواندند و الحق نماز عجیب و با حال و توجهی بود.

بعداً نوافل و تعقیبات را به جای آوردند ، و آنقدر صبر کردند تا زمان عشاء رسید.
آنگاه نماز عشاء را نیز با توجهی تام و طمانینه و آداب خاص خود به جای آوردند ....

مهرتابناک 143

شیخ مفید و دیگران گزارش کرده­ اند که :

امام جواد(علیه السلام) آن­گاه که از بغداد و از نزد مأمون، آهنگ مدینه کرد و أمّ الفضل نیز با او بود و مردم آن حضرت را بدرقه می­کردند در خیابان باب الکوفه آفتاب غروب کرد. امام(علیه السلام) به مسجدی درآمد و وضو گرفت و به نماز ایستاد و مردم نیز به او اقتدا کردند. امام(علیه السلام) در رکعت نخست، پس از سوره­ ی حمد سوره­ی نصر را خواند و در رکعت دوم پس از حمد سوره­ ی توحید را. سپس قنوت خواند و رکوع کرد و رکعت سوّم را خواند و تشهد خواند و سپس مقداری به ذکر و یاد خدا پرداخت و بی آن­که تعقیب بخواند به پاخاست و 4 رکعت نافله­ ی مغرب را خواند و پس از آن تعقیب خواند. سپس سجده ­ی شکر به جای آورد و از مسجد بیرون رفت

بحارالأنوار، ج 50 ، ص 89 .

. امام باقر(علیه السلام) برنامه­ ی نماز خوانی پیامبر(صلی الله علیه و آله) را چنین بازگو می­کند:

پیامبر(صلی الله علیه و آله) روز که می­شد [پس از نماز صبح] تا ظهر، نمازی نمی­خواند.
ظهر که می­شد 8 رکعت نافله­ ی ظهر را می­خواند و سپس نماز ظهر را و ... و پس از نماز عصر تا غروب نمازی نمی­خواند. مغرب که می­شد نماز مغرب را می­خواند و پس از آن 4 رکعت نافله­ ی مغرب را و سپس نمازی نمی­خواند تا سرخی آسمان زدوده شود، آن­گاه نماز عشا را می­خواند و می­خوابید.

وسائل الشیعه، کتاب الصلاة، أبواب المواقیت، ب 14، ح 6

⚛💮#نماز‌_وسطي كدام نماز است؟ چرا صراحتا مشخص نشده است؟

💠🔆حَافِظُوا عَلَى الصَّلَوَاتِ وَالصَّلَاةِ الْوُسْطَىٰ وَقُومُوا لِلَّهِ قَانِتِينَ "بقره/238"

🌱در انجام (به موقع و کامل) همه نمازها و (به خصوص) نماز وسطى کوشا باشید و از روى خضوع و اطاعت، براى خدا به پاخیزید

🍃💐در این که: منظور از صَلوة وُسطى (نماز میانه) چیست؟ مفسران، تفسیرهاى زیادى ذکر کرده اند، در تفسیر مجمع البیان شش قول، و در تفسیر فخر رازى هفت قول، و در تفسیر قرطبى ده قول، و در تفسیر روح المعانى سیزده قول نقل شده است.
بعضى، نماز ظهر.
بعضى، نماز عصر.
بعضى، نماز مغرب.
بعضى، نماز عشا.
بعضى، نماز صبح.
بعضى، نماز جمعه.
بعضى، نماز شب
🍃💐یا خصوص نماز وِتر دانسته اند و براى هر یک از این اقوال توجیهى ذکر شده، ولى با قرائن مختلفى که در دست است روشن مى شود:
منظور، همان نماز ظهر است; زیرا علاوه بر این که نماز ظهر در وسط روز انجام مى شود، شأن نزول آیه نیز گواهى مى دهد، و روایات متعددى که از معصومین(علیهم السلام) نقل شده، بر آن تأکید دارند.

🍃💐تأکید روى این نماز، به خاطر این بوده که بر اثر گرمى هواى نیمروز تابستان، یا گرفتارى هاى شدید کسب و کار، نسبت به آن کمتر اهمیت مى دادند، آیه فوق، اهمیت نماز وسطى، و لزوم محافظت بر آن را مورد تأکید قرار داده است.

🍃💐مفسرين نظريات متفاوتي دربارة نماز ميانه داده‌اند كه تابع پيش‌فرض آنها براي تعيين «وسط» است. از اين روي برخي آن را نماز صبح [بين شب و روز]، برخي نماز ظهر [وسط روز] و برخي عصر [انتهاي روز و آغاز شب] گرفته‌اند.

🍃💐 اما اگر تعيين آن ضرورت داشت، در قرآن ذكر مي‌شد. همين كه نشده، نشان مي‌دهد مسئله «وسط» كار و اشتغال قرار گرفتن آن نماز و انصراف موقت از كار و پرداختن به ذكر خدا اهميت دارد. اين كار مي‌تواند تفريح، كار، درس و مطالعه، تماشاي فيلم و تلويزيون و حتي خواب صبحگاهي يا عصر باشد. «وسط» بودن مي‌تواند در ميان جرّ و بحث و جنگ و جدال هم باشد و اتفاقاً سياق بحث [از 12 آية قبل] تماماً دربارة طلاق و حقوق زنان در اختلافات زناشويي است كه ريشة آن عمدتاً در خودخواهي‌ها و فراموش كردنِ خداست.

🍃💐 و چه درماني براي دعواهاي خانوادگي بهتر از «نماز» [رويكرد به او] در وسط مشاجره‌هاست؟ كاربرد اين دارو و درمان تنها براي اختلافات «دروني» نيست، اختلافات «بيروني» نيز كه به جنگ با بيگانگان كشيده مي‌شود، با همين دارو درمان مي‌شود. از قضا آية بعدي نيز در همين زمينه است و حفاظت صلات در اين آيه در ميان دو جنگ و جدال بيروني و دروني قرار گرفته است.

📚تفاسیر نمونه و آقاے بازرگان