تشویق و تنبیه

إِنَّ الَّذینَ یکْتُمُونَ ما أَنْزَلْنا مِنَ الْبَیناتِ وَ الْهُدى‏ مِنْ بَعْدِ ما بَینّاهُ لِلنّاسِ فِی الْکِتابِ أُولئِکَ یلْعَنُهُمُ اللّهُ وَ یلْعَنُهُمُ اللاّعِنُونَ‏ (159) إِلاَّ الَّذینَ تابُوا وَ أَصْلَحُوا وَ بَینُوا فَأُولئِکَ أَتُوبُ عَلَیهِمْ وَ أَنَا التَّوّابُ الرَّحیمُ (بقره، 160)
خداوند می‌فرماید: کسانی که حقایق هدایت را کتمان کنند، مورد لعنت خدا قرار می‌گیرند، مگر آنکه توبه کنند و کارهای خود را اصلاح کنند که در این صورت ایشان را می‌بخشم زیرا من توبه پذیر و مهربانم.
توبیخ بدکاران و پاداش به نیکوکاران، دو رکن ‌اساسی در زمینه ‌سازی رشد و اصلاح نادرستی‌ها در سازمان است. (یلعنهم الله ...انا التواب الرحیم)

نکات مدیریتی ایات 56 و57 سوره احزاب
پست شماره 10

ویرایش بوسیله کاربر 1391/12/07 11:01:29 ب.ظ  | دلیل ویرایش: font

علم و توانایی مبنای انتصاب، لزوم شفاف سازی مدیران

قالَ إِنَّ اللّهَ اصْطَفاهُ عَلَیکُمْ وَ زادَهُ بَسْطَةً فِی الْعِلْمِ وَ الْجِسْمِ... (بقره، 247)

قوم بنی اسرائیل به پیامبرشان گفتند: فرمانده ای برای ما مشخص کن تا به جنگ حاکم ستمگر برویم. پیامبرشان گفت: خداوند، طالوت را به فرماندهی شما برگزید زیرا توان علمی و جسمی لازم برای این مسؤولیت را دارد.

.قدرت علمی و توانایی جسمی برای انجام مأموریت، دو شرط لازم برای مدیران است.
.داشتن توانایی علمی مهم تر از توانایی جسمی است. (ابتدا کلمه علم آمده سپس جسم)
.اعلم بودن، در گزینش مدیران یک اولویت مهم است.
. رهبر و مدیر باید زیر دستان خود را توجیه کند و ابهامات را برطرف سازد. (چنانچه پیامبر بنی‌اسرائیل دلیل انتخاب طالوت به فرماندهی را به وضوح بیان کرد.)

شفاف سازی دستورات

فَمَنِ اعْتَدى‏ بَعْدَ ذلِکَ فَلَهُ عَذابٌ أَلیمٌ ‏(مائده، 94)
خداوند پس از بیان قسمتی از احکام شکار می‌فرماید: بعد از این، هر که از این مرزها تجاوز کند، او را عذابی دردناک است.

.قبل از ابلاغ دستورات، نمی‌توان کارکنان را مؤاخذه نمود، بلکه ابتدا باید به نحوی که همگان در جریان قرار گیرند دستورات ابلاغ شود، سپس در صورت تعدی از آن مؤاخذه و تنبیه صورت گیرد. (واحد اداری سازمان‌ها که وظیفة ابلاغ دستورات را بر عهده دارند باید از شیوه‌هایی استفاده کنند که همة افراد سازمان در جریان آن دستورات قرار گیرند.)


اهلیت و صلاحیت

إِنَّ اللّهَ یأْمُرُکُمْ أَنْ تُؤَدُّوا اْلاَماناتِ إِلی‏ أَهْلِها ... (نساء، 58)
خداوند فرمان می‌دهد که امانت‌ها را به صاحبانشان بدهید.

در روایات متعدد منظور از امانت، رهبری ومدیریت جامعه معرفی شده است.
.ملاک عزل و نصب‌ها، باید اهلیت و صلاحیت افراد باشد. کلید خوشبختی جامعه، بر سر کار بودن افراد لایق و رفتار عادلانه است و منشا نابسامانی‌ها، ریاست نااهلان است.

امام علی علیه السلام میفرماید: هر کس خود را در جامعه بر دیگران مقدم بدارد، در حالی که بداند افراد لایق‌تر از او هستند، قطعاً به خدا و پیامبر و مؤمنان خیانت کرده است


ارزیابی عملکرد

قالَ إِنَّ اللّهَ مُبْتَلیکُمْ بِنَهَرٍ فَمَنْ شَرِبَ مِنْهُ فَلَیسَ مِنّی... (بقره، 249)

هنگامی که لشگر بنی اسرائیل حرکت کرد، (طالوت) به سربازان خود گفت: رودخانه-ای در بین راه است که هرکس از آن آب بنوشد، دیگر در سپاه من جایی ندارد.

. مدیر باید نیروهای کارآمد را از نیروهای ناکارآمد جدا نماید تا بتواند نیروهای غیر مفید را از مجموعه طرد کند، زیرا حضور آنها باعث سست شدن سایر نیروها می‌گردد.

ارزیابی عملکرد، نظریه سیستمی

أَنّی‌لاأُضیعُ عَمَلَ عامِلٍ مِنْکُمْ مِنْ ذَکَرٍ أَوْ ‌أُنْثی‏ بَعْضُکُمْ مِنْ بَعْضٍ...(آل‌عمران،195)

خداوند می‌فرماید: من تلاش هیچ صاحب عملی را تباه نمی‌کنم، زن باشد یا مرد، همه از یکدیگرید.

.در سازمان‌ها باید روشی جهت شناسایی کسانی که وظیفة خود را به خوبی انجام می‌دهند، وجود داشته باشد تا ضمن تشویق آنها، انگیزش سازمانی را تقویت نمود.

.تلاش و تلاشگر هر دو مهم هستند، کارها هم باید حسن فعلی (شکل درست) داشته باشد و هم حسن فاعلی (نیت درست).


توجه به کارکنان

وَ قُلْ لِلَّذینَ أُوتُوا الْکِتابَ وَ اْلامِّیینَ ... (آل عمران، 20)
خداوند به پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله می‌فرماید: به اهل کتاب (دانشمند‌ها) و عوام مردم بگو: ...

.مدیر باید به تمام افراد سازمان توجه داشته باشد، هم به سطوح مدیریت و هم به عامّة کارکنان. کارکنان باید بدانند که مهم هستند و نقش تعیین کننده ای در سازمان دارند و این اهمیت را در توجه و عنایت مدیر، احساس کنند.

توجه به مهارت و علاقه شخصی کارکنان

قالَ اجْعَلْنی عَلى‏ خَزائِنِ اْلارْضِ إِنّی حَفیظٌ عَلیمٌ‏ (یوسف، 55)
یوسف گفت: مرا بر خزانه‌داری این سرزمین بگمار، که من امانت‌دار و دانا هستم.

.در بکارگیری افراد لایق، علاقة شخصی افراد باید در نظر گرفته شود. (یوسف خود علاقمند بود که خزانه‌دار گردد.)
.وقتی در کاری مهارت دارید، با اعتماد به نفس آن را بپذیرید.
.در هر موقعیتی که فرد قرار دارد باید به نظرات سایرین و مشاوران امین توجه داشته باشد. (پیشنهاد یوسف پذیرفته شد.)

در ماجرای حضرت سلیمان و هدهد در سوره نمل نیز نکات مدیریتی وجود دارد که از تفسیر نور نقل میکنیم:

وَتَفَقَّدَ الطَّيْرَ فَقَالَ مَا لِيَ لَا أَرَى الْهُدْهُدَ أَمْ كَانَ مِنَ الْغَائِبِينَ ﴿۲۰﴾

فولادوند: و جوياى [حال] پرندگان شد و گفت مرا چه شده است كه هدهد را نمى‏ بينم يا شايد از غايبان است


لَأُعَذِّبَنَّهُ عَذَابًا شَدِيدًا أَوْ لَأَذْبَحَنَّهُ أَوْ لَيَأْتِيَنِّي بِسُلْطَانٍ مُّبِينٍ ﴿۲۱﴾

فولادوند: قطعا او را به عذابى سخت عذاب مى‏كنم يا سرش را مى ‏برم مگر آنكه دليلى روشن براى من بياورد

نکات:

1- تفقّد از زیردست، بازدید از كار آنان و جست‏ وجو از احوالشان، از اصول اسلامى، اخلاقى، اجتماعى، تربیتى و مدیریّتى است. «تفقّد»

2- مسایل بزرگ، شما را از مسایل كوچك باز ندارد. «تفقّد الطّیر»

3- زود قضاوت نكرده و نیروهاى تحت ‏امر خود را متهم نكنیم؛ شاید مشكلى در میان باشد كه ندانیم. «مالى لا أرى الهدهد»

4- تیزبینى و دقّت و تسلّط، شرط لازم براى رهبرى است. «مالى لا أرى الهدهد»

5 - حاكم وقاضى باید شرایط خاصّى داشته باشد از جمله:
الف: محبّت و دقّت. «تفقّد الطیر»
ب: تواضع. «مالى لا أرى الهدهد»
ج: صلابت در برابر متخلّف. «لاُعذّبنّه او لاذبحنّه»
د: فرصت دادن به متهم. «لیأتینّى»

6- نظارت دقیق بر حضور و غیاب نیروها، در كارهاى تشكیلاتى یك ضرورت است، همان گونه كه تخلّف بى‏ دلیل از مقررات و ترك كردن پست خود، گناه نابخشودنى است. «ام كان من الغائبین»

7- وقتى كه غیبت از سوى یك پرنده این همه تهدید لازم داشته باشد، پس ما با آن همه غیبت‏ها و عدم حضورها چه تكلیفى داریم؟ «لاُعذّبنّه»

11- براى مجازات متخلفان، باید كیفرهاى متعدّدى قرار داد تا در اجراى قانون، به بن بست نرسیم. «لاُعذّبنّه او لاذبحنّه»

12- قاطعیّت و عذرپذیرى، همراه یكدیگر لازم است. «لاُعذّبنّه - لیأتینّى»

13- در مدیریّت و تشكیلات، سهل‏ انگارى ممنوع. «لاُعذّبنّه - لاَذبحنّه - لیأتینّى» (وجود حرف «لام» در سه جمله، نشانه‏ى قاطعیّت است)

14- براى حفظ نظام و گرفتن زهر چشم از متخلّفان، مانعى ندارد كه براى یك تخلّف كوچك، جریمه‏ى سنگینى قرار دهیم. «عذاباً شدیدا»

15- راه دفاع را به روى متهم نبندید. «او لیأتینّى بسلطان مبین»

17- با وجود منطق و استدلال، حتّى سلیمان در برابر هدهد تسلیم مى‏شود. «لیأتینّى بسلطان»
18- در یك تشكیلات، براى هر كار و مأموریّتى، حكم و مجوزى لازم است. «بسلطان مبین»


پس از انکه هدهد از وجود ملکه سبا که خورشید پرست بوده ،خبر داد،سلیمان گفت باید راستی خبر او را بیازمایم.در ایه 27 سوره نمل این چنین امده

قَالَ سَنَنظُرُ أَصَدَقْتَ أَمْ كُنتَ مِنَ الْكَاذِبِينَ ﴿۲۷﴾

مکارم: (سليمان) گفت: ما تحقيق مي‏كنيم ببينيم راست گفتي يا از دروغگويان هستي؟!

1- زودباورى ممنوع؛ ردّ كردن حرف دیگران نیز بدون دلیل ممنوع. «سننظر»
(در مورد مسایل مهم، به یك گزارش اعتماد نكنید.)

2- ادّعا وتبلیغات دیگران، ما را از تحقیق باز ندارد. (هدهد ادّعا كرد: خبر من یقینى است، ولى سلیمان گفت: ما باید بررسى كنیم) «سننظر»

3- تحقیق كردن، مخصوص گزارش‏هاى شخص فاسق نیست؛ بلكه هنگام شك نیز تحقیق و بررسى لازم است. «سننظر»

4- نه تصدیق، نه تكذیب، بلكه تحقیق. «سننظر أصَدقتَ أم كنت من الكاذبین»

5 - نقاط مثبت را قبل از نقاط منفى بازگو كنید. «أصَدقتَ ام ...»

6- با یك راستگویى در گروه صادقین قرار نمى‏گیریم، ولى با یك دروغ جزو دروغگویان مى‏شویم. («صَدقتَ» به صورت فعل ولى «كاذبین» به صورت اسم فاعل آن هم با كلمه‏ى «كنتَ» آمده است).

قَالَ عِفْرِيتٌ مِّنَ الْجِنِّ أَنَا آتِيكَ بِهِ قَبْلَ أَن تَقُومَ مِن مَّقَامِكَ ۖ وَإِنِّي عَلَيْهِ لَقَوِيٌّ أَمِينٌ

فرد نیرومندى از جنّ گفت: «من آن را نزد تو مى آورم پیش از آن که از جایگاهت برخیزى و من نسبت به این امر، توانا و امینم.»
(نمل/39)

در آیات فوق مهمترین شرط براى یک فرد مسئول را، دو چیز بیان کرده است: نخست قوت و توانائى، و دیگر امانت و درستکارى.
البته، گاه مبانى فکرى و اخلاقى انسان ایجاب مى کند که داراى این صفت باشد (همان گونه که در مورد موسى(علیه السلام) در سوره قصص آمده است) و گاه نظام جامعه و حکومت صالح ایجاب مى کند که: حتى عفریت جنّ، به این دو صفت الزاماً متصف شود، اما به هر حال، هیچ کار بزرگ و کوچکى در جامعه بدون دارا بودن این دو شرط، انجام پذیر نیست، خواه از تقوا سرچشمه گیرد، و خواه از نظام قانونى جامعه .

دو شرط اساسى براى مدیریت صحیح.

در جمله کوتاهى که در آیه 26 سوره ی قصص،
از زبان دختر شعیب (علیه السلام) در مورد استخدام موسى(علیه السلام) آمده بود، مهم ترین و اصولى ترین شرایط مدیریت، به صورت کلى و فشرده خلاصه شده بود: قدرت و امانت .
بدیهى است، منظور از قدرت ، تنها قدرت جسمانى نیست، بلکه مراد، قدرت و قوت بر انجام مسئولیت است.

یک مدیر قوى، کسى است که حوزه مأموریت خود را به خوبى بشناسد، از انگیزه ها با خبر باشد، در برنامه ریزى مسلط، و از ابتکار ، سهم کافى، و در تنظیم کارها ، مهارت لازم داشته باشد، هدف ها را روشن کند و نیروها را براى رسیدن به هدف بسیج نماید.
در عین حال، دلسوز و خیرخواه و امین و درستکار باشد.
آنها که در سپردن مسئولیت ها و کارها، تنها به امانت و پاکى قناعت مى کنند، به همان اندازه در اشتباهند که براى پذیرش مسئولیت داشتن، تخصص را کافى بدانند.
متخصصان خائن و آگاهان نادرست همان ضربه را مى زنند که درستکاران نا آگاه و بى اطلاع !
اگر بخواهیم کشورى را تخریب کنیم، باید کارها را به دست یکى از این دو گروه بسپاریم: مدیران خائن ، و پاکان غیر مدیر و نتیجه هر دو یکى است!
منطق اسلام، این است که، هر کار باید به دست افرادى نیرومند و توانا و امین باشد، تا نظام جامعه به سامان رسد، و اگر در علل زوال حکومت ها در طول تاریخ بیندیشیم، مى بینیم، عامل اصلى، سپردن کار به دست یکى از دو گروه فوق بوده است.