رتبه: Advanced Member
گروه ها: Moderator, Administrators, member
تاریخ عضویت: 1390/03/24
ارسالها: 1,951
تشکرها: 4 بار
29 تشکر دریافتی در 29 ارسال
|
تفسير قران-تفسير راهنما:هاشمي رفسنجاني-
به نام خدا
با عرض تسليت در گذشت آيت الله هاشمي رفسنجاني ،توضيحات مختصري در خصوص تفسير راهنما جهت اطلاع مخاطبان گرامي ارايه ميشود:
"تفسیر راهنما کتابی در تفسیر قرآن کریم اثر اکبر هاشمی رفسنجانی که نگارش آن پیش از انقلاب اسلامی ایران آغاز شده و بعدها توسط محققان و قرآن پژوهان مرکز فرهنگ و معارف قرآن دفتر تبلیغات اسلامی قم و زیر نظر نویسنده ادامه یافته است.
از ویژگی‌های این تفسیر، بهره‌مندی از کلید واژه‌های موضوعی قرآن و برداشت‌های احتمالی در تفسیر به صورت طبقه بندی و تفکیک شده است. این تفسیر در سال ۱۳۷۲ کتاب سال جمهوری اسلامی ایران شد."
نقل از ويكي شيعه
نویسنده درباره آغاز نگارش تفسیر خود در مقدمه جلد يك چنين می‌‌نویسد:
«در آن زندان با ناگواری‌هایش به خاطر انس، الفت و پیوندی که با قرآن پیدا کرده بودم و شور و نشاطی که در خود احساس می‌کردم، روزی چند بار مضمون «این الملوک و ابناء الملوک» را بر قلب یا زبان می‌گذراندم. در مراحل نخستین، کتاب تفسیر در اختیار نداشتم، ولی پس از مدتی به تفسیر مجمع البیان و بعد از سوره انفال به تفسیر المیزان نیز دست یافتم.
بعد از نماز صبح بلافاصله مشغول می‌شدم و تا نزدیک ظهر فقط به این کار می‌پرداختم. فقط برای صرف صبحانه و ورزش مختصر صبحگاهی و انجام نیازهای ضروری از کارم منفک می‌شدم، به جز روزهایی که مسئول کار زندان بودم و نظافت و ظرفشویی و سایر کارها وقتم را می‌گرفت. برای استفاده بیشتر از وقت و امکانات محدود زندان و تسهیل انتقال فیش‌ها به خارج، فیش‌ها، کوتاه، مختصر و اشاره‌ای و متراکم تهیه می‌شد و کار بدین منوال پیش می‌رفت.
سرانجام دوران محکومیتم از ۶ سال به سه سال کم شد و من تصمیم به خارج ساختن فیش‌ها گرفتم. کم کم ملاقات‌ها بر خلاف معمول، که از پشت شیشه با تلفن بود، حضوری انجام می‌گرفت و من در هر ملاقاتی با نگرانی و اضطراب یک یا چند دفتر را از زیر عبا به دست همسرم در زیر چادر می‌دادم و او با شجاعت مخصوص خود خطر را می‌پذیرفت و از زندان بیرون می‌برد. حدود ده روز از سه سال محکومیتم مشمول عفو شد و پیش از پیروزی انقلاب آزاد شدم. مراحل بعدی تحقیق و تدوین این تفسیر در مراکز مختلفی بررسی و پیگیری شد و در نهایت به وسیله مرکز فرهنگ و معارف قرآن وابسته به دفتر تبلیغات اسلامی تکمیل شد.»
"روش تفسير راهنما
در اين تفسير سعى بر آن بوده است كه موضوع و مفهومى كه از آيات شريف قرآن استفاده مى‌شود، به صورت مستقل ذكر گردد، از اين‌رو به تناسب هر آيه، چندين برداشت در ذيل آن قرار گرفته و در مواردى نيز توضيحاتى در تبيين نحوه استفاده برداشت از آيه آورده شده است.
در پايان هر آيه، فهرستى از عنوان‌هاى موجود در آيه و برداشت‌ها به صورت عنوان‌هاى اصلى و فرعى طبقه‌بندى شده است و در پايان هر جلد نيز مجموعه نمايه‌هاى آن به شكل الفبايى موضوعى رده‌بندى شده است تا مراجعه كننده بتواند به راحتى موضوعات اصلى و فرعى مورد نياز خود را بيابد.
اين موضوعات كه در جلدهاى بيست‌گانه پراكنده است در نهايت به صورتى منظم در سه جلد منتشر شد (فرهنگ موضوعي تفاسير)كه در آنها تمام عنوان‌هاى فرعى مربوط به يك عنوان اصلى در سرتاسر قرآن جمع آورى شده، همراه با آدرس آيات يك‌جا عرضه شد ه است.
اين تفسير، كه با روشى كاملاً جديد و بديع نوشته شده، ضمن آشنا ساختن قرآن پژوهان، به روش برداشت از آيات، مى‌تواند كليد راهنمايى براى آنان باشد تا بتوانند هر چه دقيق‌تر و كامل‌تر به موضوع مورد پژوهش خود در آيات قرآنى دست يابند."
نقل از سايت پژوهشكده فرهنگ ومعارف قران
"روش تفسير
توجه به روایات: این تفسیر در زمره تفسیرهای روایی نیست ولی روایاتی را که به بیان ظاهر آیات پرداخته اند و ابهامی از آن را زایل ساخته‌اند در پایان آیه مربوطه آورده و متن عربی و ترجمه فارسی آنها را پس از برداشت‌های هر آیه ضمیمه کرده است.
اعتماد به ظاهر آیات: در سرتاسر این تفسیر حجیت‌داشتن ظواهر قرآن مشهود است. گرچه رعایت سبک ترتیبی - تطبیقی که تفسیر راهنما را از دیگر تفاسیر ممتاز ساخته است، به نویسندگان آن اجازه نداده است که بین آیات ناسخ و منسوخ و حتی عام و خاص به قضاوت نشسته و نتیجه آن را به صورت دیدگاه قرآن در آن موضوع ارائه دهند. امید است این مهم به صورتی دیگر تامین شود و به بانک اطلاعات مرکز فرهنگ و معارف غنا بخشد.
ارتباط آیات: محققان از ارتباط جمله‌ها و بندهای هر آیه با یکدیگر و از سیاق آیاتی که در مجموعه‌ای مرتبط قرار گرفته‌اند، نکته‌های خوبی استخراج کرده‌اند.
ساختار ادبی: در سراسر تفسیر، نویسندگان آن به ساختار ادبی آیه نظر داشته و توجه به لغت‌ها و ترکیب‌های آیه مایه پیدایش برداشت‌های جدیدی شده است.
شأن نزول‌ها: شان نزول‌هایی که محققان این تفسیر آن را معتبر شناخته‌اند به برداشت‌ها کمک کرده است و آنها را افزایش داده یا قیدی به آن افزوده است.
مفهوم‌گیری: از شیوه‌های دیگری که در این تفسیر مایه دست‌یابی به بسیاری از برداشت‌ها شده «مفهوم‌گیری » از آیات است. البته برداشت‌هایی که لازمه مفاد آیه می‌باشد گرچه به تأمل نیازمند باشد، حتی المقدور از قلم دور نمانده است.
نقل قول‌ها: قرآن هرگاه سخنی را از دیگری نقل می‌کند، این نکته بدیهی می‌نماید که درباره اثبات یا نفی آن نظر دارد و آن را به منظور آموختن نکته‌ای مثبت یا منفی نقل کرده است. نویسندگان تفسیر راهنما این مبنا را باور داشته و براساس آن برداشت‌های مفیدی ثبت کرده‌اند.
آراء مفسران: تفسیر راهنما را نمی‌توان کتابی که جامع نظرها و آرا باشد، معرفی کرد. گروه‌های تفسیری خود را به مطالعه دقیق ده تفسیر از جمله المیزان و مجمع البیان ملزم ساخته بودند. ولی هرگز به صرف وجود یک قول، آن را به برداشتی هر چند احتمالی تبدیل نکرده‌اند، بلکه تنها به نکاتی عنایت ورزیده‌اند که پس از مطالعه تفاسیر، خود نیز آن را پسندیده یا محتمل دیده‌اند.
کتاب‌های لغت: مراجعه به کتاب لغت برای مفسر اجتناب ناپذیر است. او هر چند عرب‌زبان باشد، باید لغت را در استعمال عصر ظهور اسلام در نظر گیرد و از آیه همان معنایی را بفهمد که عرب‌های مکه و مدینه در آن زمان می‌فهمیدند. در آیین‌نامه‌هایی که نویسندگان تفسیر راهنما خود را به آن ملزم ساخته‌اند، نام کتاب‌هایی خاص به عنوان منابع اصلی لغت آمده است که عبارتند از: مفردات راغب، لسان العرب، القاموس المحیط، المصباح المنیر، معجم مقاییس اللغه، تاج العروس، النهایة، الصحاح. بدیهی است سخن اهل لغت را تنها در صورتی پذیرفته‌اند که به آنها اطمینان داده است؛ زیرا هر مفسر و یا مترجم قرآن می‌داند که صرف وجود معنایی در کتاب‌های لغت دلیل صحت و یا اراده آن از کلام نیست.
توضیحات: اگر گفته شود برای دانشجویان و طلاب مفیدترین بخش‌های تفسیر راهنما همان توضیحاتی است که ذیل برداشت‌ها آمده است، سخنی گزاف نیست، زیرا برخی نکات آیه تنها با توجه به آن چه در توضیحات آمده است ذهن مخاطب را به خود جلب می‌کند و برای کسی که بخواهد بدون مراجعه به آن، برداشت‌ها را مطالعه کند سؤال‌های زیادی بی‌جواب خواهد ماند. علاوه این که گاه در توضیحات، احتمالات گوناگونی در مصداق‌های آیه بیان می‌شود که چون در متن برداشت‌ها نیامده است، از راه فهرست‌های آخر آیه و نیز آخر کتاب به آن دست نمی‌یابند.
برداشت‌های احتمالی: تفاسیر گوناگونی که تاکنون بر قرآن نوشته شده است، گاه نکته‌هایی را بیان کرده‌اند که نه می‌توان آن را به راحتی پذیرفت و نه می‌توان به آن بی‌اعتنا ماند. نویسندگان تفسیر راهنما از طرفی ثبت این نکته‌ها را برای تهیه فهرستی جامع از مطالب قرآن ضروری دیده‌اند و از طرفی دیگر نخواسته‌اند صحت آن نکته‌ها را به مخاطب القا کرده باشند. انتخاب علامت ستاره که نه نور خورشید دارد و نه تاریک است برای این برداشت‌ها آنها را از مطالب دیگر آیه ممتاز ساخته است تا کسانی که مایلند احتمالات نه چندان قوی را نیز دیده باشند به خواسته خود برسند.
ترجمه آیات: انگیزه اصلی هاشمی رفسنجانی، تهیه فهرستی جامع از مطالب قرآن بود و برای این هدف نیازی به ترجمه احساس نمی‌شد تا زمانی که تفسیر به چاپ رسید و محققان با مراجعه به آن دریافتند که برای فهم آیه وجود ترجمه‌ای که با برداشت‌ها مطابقت کامل داشته باشد ضروری است. ترجمه‌ای که هم‌اکنون از مجلد هشتم به بعد ذیل آیات قرار گرفته است از ترجمه‌های دیگر دو امتیاز قابل توجه دارد: نخست این که تا حد امکان با فهم نویسندگان تفسیر راهنما هم‌آهنگ شده است و دیگر این که سعی شده است از خطاهایی که گاه در ترجمه‌های دیگر مشاهده شده، محفوظ بماند.
نمایه‌ها: اصلی‌ترین هدف تفسیر راهنما را نمایه‌های آن تأمین می‌کند این نمایه‌ها که نشان می‌دهد در هر آیه چند مطلب و چه مطلبی وجود دارد، ذیل هر آیه و به ترتیب عناوین اصلی و فرعی و تنظیم الفبایی آمده است و در آخر هر مجلد مطالب سوره های موجود در آن به تفصیل فهرست نگاری شده است."
یزدی، محمد علی، فصلنامه پژوهش و حوزه، شماره ۵.
كلمات كليدي:تفسير قران موضوعي ترتيبي هاشمي راهنما
|
|
|
|
|
|
رتبه: Advanced Member
گروه ها: Moderator, Administrators, member
تاریخ عضویت: 1390/03/24
ارسالها: 1,951
تشکرها: 4 بار
29 تشکر دریافتی در 29 ارسال
|
تفسير راهنما از نگاه نقد و معرفي، ابتكارات، نواقص و راه حلها
احمد عابديني
يكي از بهترين تفسيرهايي كه در عصر ما در دست تدوين است و تا به حال بر اين سبك، تفسيري نگارش نيافته است، «تفسير راهنما»است.
در معرفي اين تفسير و مزاياي آن، جسته و گريخته مطالبي نوشته و يا گفته شده است ولي آن مطالب نمي‌تواند كامل و گويا باشد، زيرا اكثر معرفي كنندگان از دور دستي بر آتش داشته‌اند و نتوانسته‌اند محاسن و معايب آن را به خوبي بر‌شمارند.
به همين جهت بنده كه خود از اوّلين مراحل شروع تفسير راهنما با مجموعه‌اي كه به اين كار عظيم دست زدند همراه بودم، تصميم گرفتم آن را همان گونه كه بوده و هست معرفي كنم و جنبه‌هاي ابتكاري و راه بهره‌برداري از آن و از طرفي نواقص و كاستي‌هاي آن را نيز مطرح نمايم تا زمينه‌اي براي دقّت ديگران نيز فراهم شود و با گوشزد كردن نواقصي كه از ديد نگارندگان مخفي مانده است و يا با ارايه طرح‌هايي كه استخراج بيشتر موضوعات از قرآن را فراهم مي‌سازد، زمينه‌هاي بازبيني كامل اين تفسير فراهم آيد.
«تفسير راهنما» زير بناي مجموعه‌اي است كه پايان ناپذير است و هر چند سال يك بار قابل تجديد نظر مي‌باشد كه در هر تجديد نظر ممكن است هزاران موضوع بر موضوعات قبلي افزوده شود، زيرا قرآن بنا به فرمايش علي(ع):«بحر لا تفني عجائبه ولاتنقضي غرائبه ولاتكشف الظلمات الاّ به» است. بنابراين استخراج موضوعات آن نبايد پايان‌پذير باشد زيرا پايان يافتن موضوعات آن يا به معناي دسترسي به تمام مطالب آن است و يا به معناي قايل شدن به محدوديت فكر و مسدود بودن آن است كه هيچ كدام صحيح نيست. زيرا قرآن مي‌گويد: «وان كنتم في ريب ممّا نزلنا علي عبدنا فاتوا بسورة من مثله» (بقره، 2/23)
در حالي كه تاريخ گواه عجز همگان از آوردن همانندي براي آن است، زيرا همانند آوردن براي هر چيز، فرع شناختن كامل آن چيز است و هيچ مفسّري تا كنون فهميدن يك سوره را اذعان نكرده است و نتوانسته است معناي قطعي از يك سوره ارايه دهد، تا چه رسد به كل قرآن، بلكه سرانجامِ كوشش هر كس ـ‌در هر درجه‌اي از علم‌ـ اين بوده است كه بگويد اين آيه يا اين سوره را اين چنين فهميده‌ام .
وقتي فهم يك سوره به طور كامل ممكن نيست مسلّماً ارايه سوره‌اي مانند آن ناممكن خواهد بود، به همين جهت قرآن مي‌گويد:«فإن لم تفعلوا ولن تفعلوا فاتقوا النار التي وَقودها الناس والحجارة» (بقره، 2/24) «اگر سوره‌اي همانند قرآن نياورديد و هرگز نمي‌آوريد پس از آتشي كه آتش زنه? آن انسان و سنگ است بپرهيزيد.»
بنابراين وقتي مطالب و شگفتي‌هاي قرآن پايان‌ناپذير است، در نتيجه كليد فهم آن و كشف موضوعات آن نيز پايان ناپذير خواهد بود.
تفسير راهنما و مراحل طي شده آن
خمير مايه تفسير راهنما از متفكر توانا، جناب آقاي هاشمي رفسنجاني است. ايشان زماني كه در زندان‌هاي ستم‌شاهي به سر مي‌بردند، طرح استخراج موضوعات قرآن به ذهنشان خطور كرده و با اشتياق فراوان دست به كار مي‌شوند و موضوعات را استخراج مي‌كنند كه مجموعاً‌به بيست و دو دفتر مي‌رسد.
با نگاهي به مجموعه دست نوشته‌هاي ايشان، اوّلاً به ذهنِ باز و فعّال و كشش عجيب و متنوع آن در سال‌هاي خفقان پي‌مي‌بريم.
ثانياً، استخراج موضوعات از قرآن كار آساني نيست و بايد براي آن سرمايه‌گذاري فراواني كرد، به همين دليل روند كار در دفترهاي مختلف از نظر شكل و محتوا متفاوت است، از باب نمونه در دفترهاي اوّل بعد از نوشتن آيه، موضوعاتي كه به نظر ايشان از آن آيه برداشت مي‌شده كنار صفحه مي‌نوشتند ولي در دفترهاي بعدي از آيه، جمله يا جملاتي را كه مي‌فمهميدند، در يك سطر مي‌نوشتند، سپس موضوع يا موضوعاتي كه از آن، جمله، قابل استفاده بوده است، يادداشت مي‌كردند. از نظر محتوا نيز همين گونه است مثلاً‌در زماني كه سخن كمونيست‌ها و الغاي مالكيّت خصوصي مطرح بوده، ايشان از تمامي «آتوا الزكاة» ها و «انفقوا» ها و نظاير آن، صحت، قبول و امضاي مالكيّت شخصي را فهميده‌اند. امّا در جاي ديگر، از آيات مشابه آن، چنين اموري را برداشت نكرده‌اند.
به هر حال، فراواني موضوعات استخراج شده، جمع‌بندي آنها را بسيار مشكل مي‌نمود تا با كمك برنامه? رايانه‌ايي به نام «تبيان3» موضوعات تنظيم شده، در دسترس محققان قرار گرفت.
در سال 1365، جمعي از فضلاي حوزه كار بررسي و تنظيم دفاتر را در دست گرفتند، روال كار بدين گونه بود كه ده تفسير از تفاسير معتبر با دقت مطالعه مي‌شد كه عبارت بودند از: الميزان، روح المعاني، في ظلال القرآن، نور الثقلين، الدّرالمنثور، روح البيان، الكشّاف، مفاتيح الغيب، كشف الأسرار و البرهان، سپس پيرامون آيه مورد نظر فكر و تدبّر صورت مي‌گرفت؛ آن‌گاه در جلسه? مباحثه، برداشت‌هاي آقاي هاشمي مطرح و اگر اكثريت به آن رأي مي‌دادند تصويب مي‌شد و در دفتري ثبت و سپس موضوعات مربوط به آن استخراج و در كنار صفحه يادداشت مي‌شد. پس از آن، برداشت‌هايي كه خود افراد گروه از آن آيه داشتند نيز مطرح مي‌گرديد و با اكثريت آراء نوشته مي‌شد.
اختلاف نظرها از آنجا آغاز شد كه گروهي كه مثلاً‌اكثريت آنها اديب بودند و به نكته‌هاي ادبي توجه داشتند. برداشت‌هايشان به اين سمت و سو حركت مي‌كرد. جمعي كه به امور اجتماعي توجه بيشتري داشتند اين ديدگاه در برداشت‌هايشان آشكار مي‌شد، برخي به اشارات و لطايف آيات مي‌پرداختند و عدّه‌اي با نگاه‌هاي ديگري، برداشت‌هاي مختلفي از آيات داشتند. در نتيجه كار به مباحثات علمي كشيده مي‌شد و در نهايت به داوري اساتيد، در آنها نيز اختلاف نظرهايي وجود داشت.
از سوي ديگر بحث درباره روايت‌هاي وارد شده در ذيل آيات از نظر سند و دلالت و تأويل‌هايي كه در آنها وجود دارد موجب اختلاف نظرهاي فراوان مي‌شد، كه در نتيجه عدّه‌اي جهت بررسي روايات مشخص شدند.
در كار نمايه‌سازي و منظم كردن موضوعات نيز مشكلاتي وجود داشت از قبيل توجه به اصطلاحات علوم كه اين خود، يك كار تخصصي است و بايد در زمينه‌هاي مختلف افرادي كه با آن اصطلاحات آشنايي دارند، شركت كنند. در نتيجه كار به سوي تخصصي شدن پيش رفت.
در ضمن براي اتقان كار، گروه‌هايي مسئول شدند تا كتاب‌هاي مختلفي را كه در رابطه با قرآن نوشته شده و از يك آيه يا مجموعه‌اي از آيات برداشت خاصي داشته‌اند، پيدا كنند و با فهرست كردن آنها، بانك اطلاعات وسيعي را جهت دسترسي محققان آماده سازند.
از اين روي گروه روايت، گروه نمايه‌ساز و گروه بانك اطلاعات به صورت خاص تشكيل شد و يك دوره? كامل، تمامي قرآن فيش برداري شد و مجموعه?روايات تفسيري نيز توسط گروه روايت جمع‌آوري گرديد و گروه نمايه نيز كار خود را به صورت مستقل انجام داد.
در زمينه? نگارش تفسير نيز براي يك قلم شدن و اتقان بيشتر، تمهيداتي فراهم گرديد تا مجلداتي از اين تفسير به زيور طبع آراسته گردد.
پس از چاپ شش جلد، معلوم شد كه جلد اوّل با مجلدات ديگر هماهنگ نيست لذا اقدام به بازبيني كامل جلد اوّل شد و تجديد چاپ گرديد.
هدف از تفسير راهنما
هدف از نوشتن تفسير راهنما، اين است كه تمامي موضوعات قرآني ـ‌در حدّ‌توان‌ـ استخراج و به نظم خاصي در‌آيد. سپس تمامي آنها نمايه گذاري، كد گذاري و فهرست‌بندي شود، تا معجمي موضوعي از مطالب قرآني تهيه و در نتيجه كمبودها و نواقص معجم‌هاي لفظي جبران گردد. زيرا معجم لفظي نمي‌تواند الفاظي نظير: انسان، بشر، ناس و بني‌آدم را در يك جا جمع كند با اين كه اين الفاظ اگر مترادف هم نباشند، داراي اشتراك‌هاي زيادي هستند. امّا اگر معجم معنايي و محتوايي خوبي فراهم شود توان چنين كاري را دارد و يكي از اهداف عمده تفسير راهنما نيز همين است.
بررسي نواقص و اشكالات
اكنون كه برداشت‌ها، نمايه‌ها، مراحل شكل گيري، طرز نوشتار و اهداف تفسير راهنما تا حدودي روشن شد، زمينه براي توضيح برخي از نواقص و اشكالات آن مناسب مي‌نمايد.
از آنجا كه اشكال‌هاي تفسير راهنما با توجه به گستره كار، تعداد مجلدات، نمايه‌ها و گروهي بودن كار، متعدد و فراوان است لذا در اين نوشتار نه تنها نمي‌توان تمام آن اشكالات را بيان كرد بلكه ارايه نمونه‌اي از هر يك از انواع اشكال‌ها نيز كار طاقت فرسايي است،
به همين جهت از ارايه نمونه براي تمامي آنها صرف‌نظر ميشود و فعلاً‌از بحث روايت‌هاي تفسيري، نحوه ارايه آنها، تفاوت ارايه آن روايات در مجلّدات مختلف، تغيير سبك در آوردن يا نياوردن ترجمه، تغيير نحوه ارايه نمايه‌ها در جلدهاي مختلف، صرف‌نظر مي‌كنيم و تنها نظر خود را به برداشت‌هاي تفسيري و نمايه‌هاي آنها كه تشكيل دهنده فهرست موضوعي قرآن است مي‌پردازيم. جهت مطالعه ادامه مقاله به لينك زير مراجعه نماييد. http://maarefquran.org/i...,viewArticle/LinkID,8749
|
|
|
|
|
|
جهش به انجمن
شما مجاز به ارسال مطلب در این انجمن نمی باشید.
شما مجاز به ارسال پاسخ در این انجمن نمی باشید.
شما مجاز به حذف مطلب ارسالی خود در این انجمن نمی باشید.
شما مجاز به ویرایش مطلب ارسالی خود در این انجمن نمی باشید.
شما مجاز به ایجاد نظر سنجی در این انجمن نمی باشید.
شما مجاز به رای دادن در این انجمن نمی باشید.
