فرعون مى ‏گفت من خداى بزرگ شما هستم!

بعد از بيانات نسبة مشروحى كه در آيات قبل درباره مساله معاد و انكار و مخالفت مشركان آمد ، در آيات مورد بحث

به داستان يكى از طغيانگران بزرگ تاريخ يعنى فرعون و سرنوشت دردناك او اشاره مى ‏كند ، تا هم مشركان عرب

بدانند كه افراد نيرومندتر از آنها نتوانستند در برابر خشم و عذاب الهى مقاومت كنند ، و هم مؤمنان را دلگرم

سازد كه از برترى نيروى ظاهرى دشمن هراسى به دل راه ندهند ، چرا درهم كوبيدن آنها براى خداوند بسيار سهل و

آسان است .

نخست از اينجا شروع مى ‏كند : آيا داستان موسى به تو رسيده است ؟ ! ( هل أتاك حديث

موسى).


جالب اينكه روى سخن را به پيامبر (ص‏) كرده ، و مطلب را با استفهام شروع مى‏ كند ، تا شوق شنونده را بيدار سازد

، و آماده براى شنيدن اين داستان عبرت ‏انگيز شود.

سپس مى ‏افزايد : در آن هنگام كه پروردگارش او را در سرزمين مقدس طوى صدا زد ( اذ ناداه ربه

بالواد المقدس طوى ) .

طوى ممكن است نام سرزمين مقدسى باشد كه در شام در ميان مدين و مصر قرار داشت ، و نخستين جرقه وحى در آن بيابان

بر قلب موسى وارد شد ، همين تعبير در سوره طه نيز آمده است ، در آنجا كه موسى ندائى مى ‏شنود كه مى ‏گويد : انى انا

ربك فاخلع نعليك انك بالواد المقدس طوى : من پروردگار توام ، كفشهايت را بيرون آور كه در سرزمين مقدس طوى هستى ! ( طه - 12).



سپس به پيامى كه خداوند به موسى در آن سرزمين مقدس داد ، در دو جمله

كوتاه و پر معنى ، اشاره كرده ، مى‏ فرمايد : به سوى فرعون برو كه طغيان كرده است ! ( اذهب الى

فرعون انه طغى).

و به او بگو : آيا مى خواهى پاك و پاكيزه شوى ؟ ( فقل هل لك الى ان تزكى).

و پس از پاك شدن و لايق لقاى محبوب گشتن ، من تو را به سوى پروردگارت هدايت كنم ، تا از او بترسى و از اعمال خلاف

بيگانه شوى ( و اهديك الى ربك فتخشى ) .

و از آنجا كه هر دعوتى بايد آميخته با دليل باشد در آيه بعد مى ‏افزايد : موسى به دنبال اين سخن ، معجزه بزرگ

را به او نشان داد ( فاراه الاية الكبرى).


در اين چهار آيه نكات جالبى است كه توجه به آن لازم است:

1 -علت رفتن به سوى فرعون را طغيان فرعون ذكر مى ‏كند ، و اين نشان مى دهد كه يكى از اهداف بزرگ انبيا هدايت

طغيانگران يا مبارزه قاطع با آنها است .


2 -دعوت فرعون را با ملايم ‏ترين و خيرخواهانه ‏ترين تعبير دستور مى ‏دهد مى ‏فرمايد : به او بگو : آيا ميل

دارى پاك و پاكيزه شوى ؟ ( البته پاكيزگى مطلق كه هم شامل پاكيزگى از شرك و كفر مى ‏شود و هم از ظلم و فساد )

شبيه تعبيرى كه در آيه 44 سوره طه آمده است فقولا له قولا لينا با او با ملايمت سخن بگوئيد.

3 -اين تعبير اشاره لطيفى به اين حقيقت است كه رسالت انبيا براى پاكسازى انسانها و باز گرداندن طهارت

فطرى نخستين به آنها است .

در ضمن نمى ‏گويد : من تو را پاك كنم ، بلكه مى ‏گويد : پاكى را پذيرا شوى ! و اين نشان م ى‏دهد كه پاك

شدن بايد به صورت خودجوش باشد نه تحميل از برون.

4 -ذكر هدايت بعد از پاك شدن دليل بر اين است كه بايد در آغاز شستشوئى كرد سپس به كوى دوست گام نهاد.


5 -تعبير به ربك ( پروردگارت ) در حقيقت تاكيد بر اين نكته است كه تو را به سوى كسى مى‏برم كه مالك و مربى و

پرورش دهنده تو است ، چرا از مسير سعادتت مى ‏گريزى ؟!

6 - خشيت و خدا ترسى نتيجه هدايت به سوى خدا است ، آرى ثمره درخت هدايت و توحيدهمان احساس مسؤوليت در برابر

خداوند بزرگ است ، چرا كه هرگز خشيت بدون معرفت حاصل نمى ‏شود ، و لذا در آيه 28 سوره فاطر مى ‏خوانيم : انما

يخشى الله من عباده العلماء تنها علما و ارباب معرفت از خدا مى ‏ترسند

7 -موسى نخست سراغ هدايت عاطفى او مى‏ رود ، بعد هدايت عقلى و منطقى از طريق نشان دادن آيت كبرى و معجزه بزرگ

، و اين مؤثرترين راه تبليغ است كه نخست از طريق خير خواهى و محبت در عواطف طرف نفوذ كنند سپس به طرح استدلال

و بيان حجت بپردازند.

اكنون ببينيم فرعون در برابر اينهمه لطف و محبت ، و اين منطق و بيان زيبا و ارائه آيت كبرى چه عكس‏ العملى

نشان داد ؟ اين طاغوت خيره سر ، هرگز از مركب غرور پياده نشد ، و چنانكه در آيه بعد آمده او دعوى موسى

را تكذيب كرد ، و به عصيان پروردگار پرداخت ( فكذب و عصى ) .

اين نشان مى ‏دهد كه تكذيبها مقدمه عصيانها است ، همانگونه كه تصديقها و ايمانها مقدمه طاعتها است.

به اين مقدار هم قناعت نكرد و در برابر دعوت موسى بى ‏تفاوت نماند بلكه سپس پشت كرد و بى ‏وقفه براى مبارزه

با او و محو آئينش سعى و تلاش نمود ( ثم ادبر يسعى).

و از آنجا كه معجزه موسى تمام موجوديت طاغوتى او را به خطر می ‏انداخت ، ماموران را به شهرهاى مختلف اعزام كرد

تا ساحران را جمع كنند ، و در ميان مردم نيز دستور داد ندا دهند و آنها را براى مشاهده مبارزه ساحران با

موسى دعوت نمايند ( فحشر فنادى).

از مردم براى اجتماع و تماشاى منظره اين مبارزه است ، به قرينه آيه 39 شعرا و قيل للناس هل انتم مجتمعون :

به مردم گفته شد آيا شما اجتماع مى‏كنيد ؟ باز به اين توطئه‏ها اكتفا نكرد ، بلكه بزرگترين ادعا را با بدترين

تعبيرات مطرح نمود و گفت : من پروردگار بزرگ شما هستم ! ! ( فقال انا ربكم الاعلى ) .


به هر حال فرعون سركشى را به آخرين مرحله رسانده و مستحق دردناكترين عذاب شده و فرمان الهى بايد فرا رسد و

او و دستگاه ظلم و فسادش را درهم بكوبد لذا در آيه بعد مى‏ فرمايد : خداوند او را به عذاب آخرت و دنيا

گرفتار ساخت ( فاخذه الله نكال الاخرة و الاولى).
و سرانجام در آخرين آيه مورد بحث از اتمام اين ماجرا نتيجه ‏گيرى كرده مى ‏فرمايد : در اين داستان موسى و فرعون

و پايان عاقبت آن درس عبرت بزرگى است براى آنها كه خدا ترسند ( ان فى ذلك لعبرة لمن

يخشى).

اين آيه به خوبى نشان مى ‏دهد كه عبرت گرفتن از اين ماجراها تنها براى كسانى ميسر است كه

بهره‏ اى از خوف و خشيت و احساس مسئوليت به دل راه داده‏اند و يا به تعبير ديگر داراى چشمى عبرت بينند :

اى خوشا چشمى كه عبرت بين بود عبرت از نيك و بدش آئين بود آرى اين بود سرنوشت فرعون طغيانگر ، تا فراعنه ديگر ،

رؤساى مشركان عرب و پويندگان راه فرعون در هر عصر و زمان حساب خويش را برسند و بدانند اين فرمان قطعى

تاريخ و سنت تغيير ناپذير خدا است .


نكته : گوشه‏اى از فصاحت قرآن

دقت در يازده آيه كوتاه بالا بيانگر نهايت فصاحت و بلاغت قرآن است ، در اين چند خط كوتاه خلاصه ‏اى از تمام

ماجراى موسى و فرعون ، انگيزه رسالت ، هدف رسالت ، وسيله پاكسازى ، چگونگى دعوت ، كيفيت واكنش و

عكس العمل ، چگونگى توطئه فرعون ، نمونه‏اى از ادعاهاى پوچ و بى‏اساس او ، و سرانجام مجازاتهاى دردناك

اين مست باده غرور و در نهايت درس عبرتى كه از آن عائد همه انسانهاى بيدار مى ‏شود منعكس شده است .



التماس دعا