┄═❁🍃❈🌸❈🍃❁═┄

*پیشگفتار سوره مجادله*

سورة مجادله حدود يكسال قبل از رحلت پيامبر(ص) [سال 9 هجري] در مدينه نازل شده و حاوي يك سلسله دستوارت اخلاقي است. از اين رو خطاب «يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا» در اين سوره، همانند سورة اخلاقي حجرات، بارها تكرار شده و ناديده گرفتن اين توصيه‌ها را، كه «آيات بيّنات» ناميده «كفر» [حق‌پوشي] شمرده است. توجه به شأن و سال نزول اين سوره براي فهم بهتر آيات آن بسيار مهم است؛ در ساليان انتهايي هجرت پيامبر(ص) به مدينه اكثريت قبايل شبه جزيره عربستان به دنبال اسلام آوردن رؤساي قبايل خود، و يا مستقلاً، اسلام آورده بودند، اما ميان چنين اسلامي با اسلام مهاجرين و انصار، اصحاب بدر و اُحُد، كه در دوران سختي اسلام آورده بودند، فرقي بسيار وجود داشت به طوري كه در محك قرآني، ميزان صبر و مقاومت آنان در مقايسه با كافران، از نسبت يك به ده، به يك به دو تنزّل كرده بود [انفال 65 و 66].

«صبر» همان استقامتِ نفس در برابر انگيزه‌هاي «خودخواهانه» است كه ايثار جان و مال در راه حق مهمترين آن‌ها محسوب مي‌شود، اما خودخواهي در زندگي اجتماعي نمونه‌هاي گسترده‌اي پيدا مي‌كند كه در اين سوره در يك طبقه‌بندي پنجگانه، به ترتيب گسترش موضوع، به شرح آن پرداخته است: 1- خودخواهي در مناسبات زن و شوهر، 2- نجواي سه نفره يا بيشتر به انگيزه‌هاي خودخواهانه در جمع مؤمنين، 3- اختصاص دادن مكان و موقعيت بيشتر و بهتر براي «خود» در مجالس عمومي، 4- نزديك شدن فرصت طلبانه به رهبر جامعه براي خودنمايي و امتياز جويي، 5- ارتباط پنهاني برقرار كردن با دشمنان براي تضمين آينده خود در صورت پيروزي آنان.

از آنجايي كه هشدارهاي اخلاقي به انواع خودخواهي‌هاي اجتماعي از فراموشي خدا ناشي مي‌شود، در اين سوره نام جلاله «الله» 40 بار [عدد كامل] در 22 آيه تكرار شده است [فقط 4 بار در آية اول و 5 بار در آيه آخر] كه همچون سوره طلاق، تمركز بيشتري از ديگر سوره‌ها نسبت به اين امر را نشان مي‌دهد. علاوه بر آن، نام‌هاي نيكوي الهي در ارتباط با عملكرد انسان، همچون خبير [سه بار]، عليم، شهيد، سميع، بصير، عفّو، غفور و رحيم در اين سوره جلوه مي‌كند. شاخص‌ترين كلمه اين سوره كه 10 بار تكرار شده و به تنهايي بيش از مجموع سوره‌هاي ديگر مي‌باشد، «نجوا» است كه توهين و تعرّضي به اُمت مَحرم و همراز يكديگر تلقي مي‌شود.

┄═❁🍃❈🌸❈🍃❁═┄

مجادله:4
*فَمَن لَّمْ يَجِدْ فَصِيَامُ شَهْرَيْنِ مُتَتَابِعَيْنِ مِن قَبْلِ أَن يَتَمَاسَّا فَمَن لَّمْ يَسْتَطِعْ فَإِطْعَامُ سِتِّينَ مِسْكِينًا ذَلِكَ لِتُؤْمِنُوا بِاللَّهِ وَرَسُولِهِ وَتِلْكَ حُدُودُ اللَّهِ وَلِلْكَافِرِينَ عَذَابٌ أَلِيمٌ*

پس اگر كسي [برده‌اي براي آزاد كردن] نيابد، بايد قبل از آميزش [مجدد با همسر خود] دو ماه پي در پي روزه بگيرد، حال اگر كسي توان [روزه گرفتن] نداشت، شصت مسكين را سير كند.8 اين [دستور] به اين منظور است تا به خداوند و رسولش [واقعاً و عملاً] ايمان بياوريد. اين حدود [=مرزها و نظامات] خداست و براي منكران [=ناديده انگاران و نقض‌كنندگان آن] مجازاتي دردناك است.9

______
8- همه اين به ظاهر جريمه‌ها براي تقويت اراده، تمرين تقوي و تسلط بر زبان است كه سخني نسنجيده بر زبان رانده نشود و همسري آزرده و دل‌شكسته نگردد. ظاهراً هزينة طعام دادن 60 نفر بايد معادل آزاد كردن يك بنده در آن روزگار بوده باشد. البته معادل كفارة 60 روز [دو ماه] روزه پياپي هم مي‌باشد.

9- منظور از عنوان «كافرين» در اين آيه و آيه بعدي، مشركين منكر اسلام نيست. در اينجا معناي اصلي «كفر»، يعني حق‌پوشي و نديده گرفتن آن، مورد نظر مي‌باشد. هر مسلماني نيز اگر احكام خالق خود را نديده بگيرد، مرتكب كفر، يعني انكار عملي حق شده [هر چند زباناً ادعاي ايمان كرده باشد]. عذاب همان محروميت از نعمت و درد محروميت است كه برحسب نوع گناه، صفات: اليم، مُهين، شديد و غيره پيدا مي‌كند.

┄═❁🍃❈🌸❈🍃❁═┄

مجادله:11
*يَاأَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِذَا قِيلَ لَكُمْ تَفَسَّحُوا فِي الْمَجَالِسِ فَافْسَحُوا يَفْسَحِ اللَّهُ لَكُمْ وَإِذَا قِيلَ انشُزُوا فَانشُزُوا يَرْفَعِ اللَّهُ الَّذِينَ آمَنُوا مِنكُمْ وَالَّذِينَ أُوتُوا الْعِلْمَ دَرَجَاتٍ وَاللَّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ خَبِيرٌ*

اي كساني كه ايمان آورده‌ايد، هرگاه از شما خواستند در مجالس [عمومي] جايی [براي تازه واردان] بگشاييد،18 پس [بي‌درنگ و تعلّل] جاي بگشاييد تا خدا هم [گِرة امورتان را] براي شما بگشايد. و هر گاه گفتند برخيزيد:19 پس [بي‌درنگ] برخيزيد [و مجلس را ترك كنيد]، خدا [مقام] مؤمنين و دانشمندان شما را به درجاتي بلند مي‌سازد20 و خدا از [جزئيات] آنچه مي‌كنيد باخبر است.

______
18- كلمه «فسيح» كه تنها سه بار در قرآن و تنها در اين سوره آمده، مقابل تنگي [ضيق] است و فراخي و گشادگي و وسعت را مي‌رساند. منظور اين است كه فضاي بيشتري از اماكن عمومي، كه متعلق به همة مردم است، با زودتر رفتن و جا گرفتن براي خود قائل نشويد و احساس مالكيت نكنيد.

19- «فَانْشُزُوا» از نَشْز [مكان بلند]، فرماني براي از جا برخاستن است، زنده شدن مردگان را نيز، به اعتبار برخاستن از خاك، و نشوز مرد يا زن [بر يكديگر] را، به اعتبار قد علم كردن و قدرت‌نمايي، نشوز مي‌گويند [نساء 34 (4:34) و 128 (4:128) ].

20- اين تذكر نشان مي‌دهد منظور از مجالس، تنها مجالس وعظ و خطابة ديني در مساجد و حسينه‌ها نيست، بلكه شامل مكان‌هاي علمي نيز مي‌شود. از جمله مراكز تجمع عظيمي [Convention Centers] كه هرسال ده‌ها هزار نفر را در موضوعات متنوع علمي در خود جاي مي‌دهد و همزمان در ده‌ها سالن در زمينه‌هاي مختلف بحث و گفتگو مي‌شود. شركت كنندگان در اين مجامع علمي كه هزاران مقالة تحقيقي [Papers] ارائه مي‌دهند، مصداق همان «يَرْفَعِ الله» مي‌باشد كه آثار آن را در ابعاد مختلف مشاهده مي‌كنيم.

┄═❁🍃❈🌸❈🍃❁═┄

*مجادله:19
اسْتَحْوَذَ عَلَيْهِمُ الشَّيْطَانُ فَأَنسَاهُمْ ذِكْرَ اللَّهِ أُولَئِكَ حِزْبُ الشَّيْطَانِ أَلَا إِنَّ حِزْبَ الشَّيْطَانِ هُمُ الْخَاسِرُونَ*

شيطان بر آنها مسلط شده27 و به اين ترتيب ياد خدا را از دل‌شان برده است. آنها حزب شيطان‌اند، آگاه باشيد كه حزب شيطان28 همان زيان‌كارانند.

______
27- « اسْتَحْوَذَ» از ريشة «حَوَذ»، نوعي تسلط و چيرگي شيطان بر آدمي است كه او را از عمل خير باز مي‌دارد و به كلي دور مي‌سازد. اين كلمه يكبار ديگر در آية 141 سوره نساء (4:141) از زبان منافقين، در ادّعاي حمايتشان از كافران در مقابل مؤمنان، آمده است كه مفهوم پشت و پناه كسي بودن كاذب را دارد.

28- معناي حزب در قرآن، با تشکل‌هاي سياسي دنياي امروز متفاوت است. حزب در زبان عربي به دسته و گروهي گفته مي‌شود که در عقيده و آرماني وحدت نظر دارند، چه در خداپرستي، مثل: حزب الله [مجادله 22 (58:22) و مائده 56 (5:56) ]، چه حزب الشيطان [مجادله 19 (58:19) و فاطر 6 (35:6) ]. اما جمع حزب [احزاب] که 11 بار در قرآن تکرار شده، همواره معناي منفي دارد و به دستجات و گروه‌هايي که در برابر پيامبران جبهه مي‌گرفتند، نسبت داده شده است [هود 17 (11:17) ، رعد 36 (13:36) ، مريم 37 (19:37) ، احزاب 20 (33:20) و 22 (33:22) ، ص 11 (38:11) و 13 (38:13) ، غافر 5 (40:5) و 30 (40:30) ، زخرف 65 (43:65) ].


┄═❁🍃❈🌸❈🍃❁═┄

📚تفسیر آقاے بازرگان