نظر علامه طباطبايي در الميزان در تفسير آيات سوره عبس

"عبس و تولي يعني چهره در هم کشيد و روي بگردانيد .

ان جاءه الاعمي اين جمله علت عبوس شدن را بيان مي‏کند ، و لام تعليل در تقدير است و تقدير آن لان جاءه الاعمي است .

و ما يدريک لعله يزکي او يذکر فتنفعه الذکري 👈اين آيه حال از فاعل فعل عبس و تولي است ،
و کلمه تزکي به معناي در پي پاک شدن از راه عمل صالح است . که بعد از تذکر يعني پندپذيري و بيداري و پذيرفتن عقائد حقه دست مي‏دهد ، چون نفع ذکري همين است که آدمي را به تزکي دعوت مي‏کند ، يعني به ايمان و عمل صالح مي‏خواند .

و حاصل معنا اين است که آن شخص چهره در هم کشيد ، و از آن شخص نابينا که نزدش آمده بود روي بگردانيد ، با اينکه او خبر نداشت آيا مرد نابينا مردي صالح بود ، و با اعمال صالح ناشي از ايمان خود را پاکيزه کرده بود يا نه ، شايد کرده بود ، و يا آمده تا با تذکر و اتعاظش به مواعظ رسول خدا )صلي‏ الله‏ عليه‏ وآله‏ وسلّم( بهره‏مند شده ، در نتيجه به تطهير خود موفق گردد

مراد از من استغني کسي است که خود را توانگر نشان دهد ، و ثروت خود را به رخ مردم بکشد .
و لازمه اين عمل اين است که بخواهد از سايرين سر و گردني بلندتر باشد ، و رياست و عظمتي در چشم مردم داشته باشد ،و از پيروي حق عارش بيايد ، همچنان که در جاي ديگر فرمود : ان الانسان ليطغي ان راه استغني و کلمه تصدي به معناي متعرض شدن و روي آوردن به چيزي و اهتمام در امر آن است .

در اين آيه و شش آيه بعدش اشاره مفصلي است به اينکه 👈👈ملاک در آن عبوس شدن و پشت کردن چه بوده ، که به خاطر آن مستوجب عتاب شده ، حاصل آن اين است که : تو خيلي به وضع مستکبران و اعراض کنندگان از پيروي حق مي‏پردازي ، و زياد به وضع آنها اعتناء مي‏کني ، در حالي که اگر او نخواهد خود را پاک کند بر تو تکليفي نيست ، و بر عکس از وضع آن کس که خود را پاک کرده و از خدا مي‏ترسد بي‏ اعتنايي مي‏کني


فمن شاء ذکره - اين قسمت ، جمله‏ اي معترضه است ، و ضمير به قرآن و يا آنچه که قرآن تذکر مي‏دهد بر مي‏گردد ، و معنايش اين است که : هر کس خواست مي‏تواند بياد قرآن و يا معارفي که قرآن تذکر مي‏دهد بوده باشد ، و قرآن اين را تذکر مي‏دهد که مردم بدانچه فطرت به سوي آن هدايت مي‏کند منتقل شوند ، و آن ، عقائد و اعمال حقه‏اي است که در لوح فطرت محفوظ است .

و در اينکه تعبير فرمود به فمن شاء ذکره اشاره است به اينکه 👈👈در دعوت قرآن به تذکر ، هيچ اکراه و اجباري نيست ، و داعي اسلام که اين دعوت را مي‏کند براي اين نيست که نفعي عايد خودش شود ، تنها و تنها نفع آن عايد خود متذکر مي‏شود ، حال اختيار با خود او است

ویرایش بوسیله کاربر 1397/03/19 11:26:10 ق.ظ  | دلیل ویرایش: edit

بررسي و تامل در ايات ابتداي سوره عبس و تولی

برگرفته از كانال آيت الله محمدباقر معرفت


الف) فن التفات: در آیه اول و دوم، ضمائر اول شخص غایب هستند. عبس و تولی. ان جاءه الاعمی. در آیات ۳ و ۴ ضمیر به کاف خطاب است. وما یدریک لعله یزکی. او یذکر فتنفعه الذکری. اما آیه پنجم از اسم موصول من استفاده شده است که در جایگاه غایب است. اما من استغنی. بعد از آن به ضمیر انت خطاب برمی گردد. فانت له تصدی. و ماعلیک الا یزکی. دوباره به من اسم موصول و ضمیر غایب اول شخص برمی گردد. واما من جاءک یسعی. و هو یخشی. در آخر در آیه دهم به ضمیر خطاب انت برمی گردد. فانت عنه تلهی.

👌توجه: فن التفات یعنی برگرداندن ضمیر در آیات متوالی که در یک موضوع هستند که اشاره به نکته دقیق دارند تا متفکرین و متدبرین در آیات با تفکر و تدبر به عمق معنا پی ببرند.

ب) معنای عبس یک معنای وجودی است. رو درهم کردن.
ج) معنای تولی یک معنای وجودی است. رُخ برگرداندن.
د) معنای تلهی یک معنای عدمی است. توجه نداشتن.

🔰نتیجه:
ضمائر آیه اول (عبس و تولی) و دهم (فانت عنه تلهی) نمی تواند به یک نفر برگردد. چون اجتماع وجود و عدم در یک نفر قابل قبول نیست. چگونه می توان تصور کرد که رسول الله ص هم رو درهم کند و رُخ برگرداند و هم توجه نداشته باشد.

نظر امام موسی صدر راجع به انتقاد از پیامبر در سوره عبس

"آیات سوره عبس : قرآن دائم درحال نقد پیامبر برای تربیت شخصیت اوست.

امام صدر می گوید: «ما به انسان نیاز داریم و این مهمترین و نخستین نیاز است و بسیار مهمتر از به دست آوردن منابع مالی یا اسلحه است. ما باید انسان به دست آوریم و مهمتر از به دست آوردن دیگران به دست آوردن خویش است. همه ما در معرض خطر هستیم. آیاتی را به یاد بیاورید که درباره رسول اکرم نازل شده است و هر روز و هر لحظه در حال تربیت و هر روز در حال یادآوری. قضیه نزول آیه عبس و تولی را به یاد آورید، قرآن از پیامبر انتقاد تند و صریح می کند. از این رو برای پیشرفت به انسان نیاز داریم، به خود نیاز داریم، به دوری از فریبکاری»

این خلاف تفسیر مشهور شیعه در کل آیات است. این تذکر به پیامبران، از این نظر است که به انسان انظار دهد که مثل آن رفتارها عمل نکند چرا که آن روش آرمانی قرآن نیست."

حجت الاسلام مهریزی

نقل از سایت امام صدر