گزیده تفاسیر آقاے بازرگان از سوره فتح👇👇👇


┄═❁🍃❈🌸❈🍃❁═┄

فتح:6
*وَيُعَذِّبَ الْمُنَافِقِينَ وَالْمُنَافِقَاتِ وَالْمُشْرِكِينَ وَالْمُشْرِكَاتِ الظَّانِّينَ بِاللَّهِ ظَنَّ السَّوْءِ عَلَيْهِمْ دَائِرَةُ السَّوْءِ وَغَضِبَ اللَّهُ عَلَيْهِمْ وَلَعَنَهُمْ وَأَعَدَّ لَهُمْ جَهَنَّمَ وَسَاءَتْ مَصِيرًا*

و نيز [در جهت مقابل] مردان و زنان منافق [=به ظاهر مسلمان] و مردان و زنان مشرك [=بت‌پرست] را كه با بد پنداري [=باوري خرافي و آلوده به شرك] دربارة خدا گمان مي‌برند،12 به عذاب [=محروميت از همراهي با حق] برساند. حوادثِ بد روزگار13 [برخلاف تصوّرشان] بر خودشان باد، و [نيز] خدا بر آنان خشم گيرد و از رحمت خويش دور كند14 و براي آنان دوزخ را، كه بد سرانجامي است، فراهم كرده است.15


12- «سوء ظن به خدا»! نوعي «بد خداشناسي» و ديد مشركانه داشتن به آفريدگار است، حضرت علي(ع) [در نهج البلاغه نامه 53 بند 28] فرمود: «سه صفت از سوء ظن به خدا [بد خداشناسي] ناشي مي‌شود: ترس، بُخل، و حسد. خداشناس واقعي نه از كسي مي‌ترسد، نه خسيس است، و نه به ديگري حسادت مي‌كند». [براي توضيحات بيشتر به سلسله مقالاتي تحت عنوان «بد خداشناسي»- در 8 قسمت- از همين قلم مراجعه كنيد]
باورهای مشرکين درباره نقش بُت‌ها در برآوردن حاجات و اعتکاف در بُتخانه‌ها، و آداب و زياراتي که انجام مي‌دادند، تماماً مبتني بر اوهام و خرافات و گمان‌هاي جاهلانه بود. امروز نيز بسياري از دينداران عالم به آداب و تشريفاتي در آئين‌هاي مذهبي خود پايبندي نشان مي‌دهند که بسياري از آنها بر پايه ظنّ و گمان در طول تاريخ شکل گرفته و با اساس شريعت مغايرت و تضاد دارد.

13- «دَوَائِرَ» جمع دائره، از ريشه دور [گردش] مي‌باشد. اما منظور از دوائر، يا دائره، حوادثي است که در جهان جريان دارد و مي‌گردد و کسي از آن مصّون نيست. مثل: سيل، زلزله، بيماري، قحطي، جنگ و... علاوه بر اين آيه، در آية 98 سورة توبه (9:98) و آية 52 سورة مائده (5:52) نيز كلمة «دائره» آمده است. در هندسه نيز دايره حالت حصار و بستن فضا دارد.

14- «لَعْن»، راندن كسي از خود و دور كردن اوست. لعنت كردن ما آدميان لفظي است و جنبة نفرين دارد، اما لعن الهي، محروم كردن گمراهان از رحمت خود در بازتاب عمل خود آنها [كفر، نفاق، ستم، فساد و تباهي و...] مي‌باشد. در واقع لعنت خدا مثل دستِ رد زدن معلم به شاگرد تنبل براي رفتن به كلاس بالاتر است كه نه از دشمني، بلكه از حكمت و حمايت از حق ديگران ناشي مي‌شود.

15- «صيرورت»، شدن و تحوّل يافتن و رسيدن است. اهل لغت «مصير» را مصدر ميمي و اسم مکان به معناي بازگشتگاه گرفته‌اند. اما «مصير» با «مرجع» و «مسير» فرق دارد؛ در اين لغت، توجه به سرانجام تحولات و محصول فرآيند مورد نظر است.

📚تفسیر آقاے بازرگان

┄═❁🍃❈🌸❈🍃❁═┄




فتح:10
*إِنَّ الَّذِينَ يُبَايِعُونَكَ إِنَّمَا يُبَايِعُونَ اللَّهَ يَدُ اللَّهِ فَوْقَ أَيْدِيهِمْ فَمَن نَّكَثَ فَإِنَّمَا يَنكُثُ عَلَى نَفْسِهِ وَمَنْ أَوْفَى بِمَا عَاهَدَ عَلَيْهُ اللَّهَ فَسَيُؤْتِيهِ أَجْرًا عَظِيمًا*

بي‌ترديد كساني كه با تو [در دفاع از دين] بيعت مي‌كنند،21 جز اين نيست كه با خدا بيعت مي‌كنند؛ دست [قدرت] خدا بالاي دست [مؤيد] آنهاست.22 پس هر كه پيمان شكند، تنها به زيان خويش شكسته23 و هر كه به پيماني كه با خدا بسته وفا كند، پس به زودي پاداش بزرگي خواهد داشت.

21- «بيعت» از ريشه «بيع» [معامله و خريد و فروش] تعهدّي دوطرفه در اطاعت از يكطرف و ارائه خدمت و هدايت از طرف ديگر است.

22- «يَد» نماد وسيله اعمال قدرت و عمل است و به صورت مجازي در مورد خدا به كار مي‌رود.

23- «نَكَثَ» در قرآن عموماً دربارة شكستن و نقض عهد و اَيمان [سوگندها] به كار رفته است. همچون باز كردن رشتة نخ پس از تابيدن آن: نحل 92 (16:92) - «وَلا تَكُونُوا كَالَّتِي نَقَضَتْ غَزْلَهَا مِنْ بَعْدِ قُوَّهٍ أَنْكَاثًا...» [مانند آن زني نباشيد كه بافته شدة خود را پس از محكم كردن از هم بازكرد]. از همين تك آيه تشبيهي مي‌توان معناي «نكث» در شش مورد ديگر آن در قرآن را، كه دربارة عهد و پيمان است، دريافت؛ پايبندي به عهد و پيمان موجب وحدت، اتحاد و انسجام و قوّت مي‌شود و شكستن آن، شيرازه همه امور را از هم مي‌پاشد. اين است تفاوت نقض عهد با نكث عهد!

📚تفسیر آقاے بازرگان


┄═❁🍃❈🌸❈🍃❁═┄

فتح:11
*سَيَقُـولُ لَكَ الْمُخَلَّفُونَ مِنَ الْأَعْرَابِ شَغَلَتْنَا أَمْوَالُنَا وَأَهْلُونَا فَاسْتَغْفِرْ لَنَا يَقُـولُونَ بِأَلْسِنَتِهِم مَّا لَيْسَ فِي قُلُوبِهِمْ قُلْ فَمَن يَمْلِكُ لَكُم مِّنَ اللَّهِ شَيْئًا إِنْ أَرَادَ بِكُمْ ضَرًّا أَوْ أَرَادَ بِكُمْ نَفْعًا بَلْ كَانَ اللَّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ خَبِيرًا*
به زودي آن باديه‌نشينان واپس مانده24 [=شانه خالي كننده از پيوستن به مؤمنين در آن سفر خطرناك، توجيه‌گرانه] به تو خواهند گفت: ما را [نگهداري از] اموالمان و اهلمان [=همسر و فرزندانمان] مشغول كرده بود،25 پس براي ما طلب آمرزش كن! آنها سخني به زبان مي‌آورند كه در دل‌شان نيست.26 بگو: پس اگر خدا [با اولويت دادنتان به اموال و وابستگان] اراده زيان يا سودي به شما كند، چه كسي مي‌تواند بازدارنده او باشد؟ [براي دفع ضرر و جلب منفعت به خدا بايد روي آورد] و خداوند از [جزئيات] آنچه مي‌كنيد با خبر است.


24- منظور از اعراب [باديه نشينان]، كه در اين سوره و سوره حجرات بارها تكرار شده، بيش از باديه نشيني، دوري از تمدن و تربيت و آموزش و پرورش ايماني است. زندگي در صحرا و محروم بودن از مناسبات فرهنگ‌ساز، نوعي تنگ‌نظري و خودخواهي به همراه مي‌آورد.
از 10 موردي كه كلمه اعراب در قرآن آمده، هشت مورد آن بر خصلت‌هاي منفي آنان اشاره كرده است. از جمله: عذرتراشي و شانه خالي كردن از جهاد، زيان تلقي كردن انفاق، تخلّف از رسول الله، كفر و نفاق و ناآگاهي از حدود الله و ادّعاي ايمان.
اما «مُخَلَّفُون» از ريشه خَلَفَ [پشت سر، پس] صيغه مفعول از باب تفعّل، واپس ماندن به دليل ترس و محافظه‌كاري است. اما خالِف و خالفين به كساني مثل زنان، كودكان و پيراني گفته مي‌شود كه به دليل ناتواني از جهاد بازمانده‌اند [توبه 83 (9:83) ].

25- اين نوعي بهانه‌جويي و فرافكني نفساني است كه شخص علت عقب‌ماندگي خود را به عوامل بيروني نسبت دهد. كلمه «شغل» يك بار ديگر در قرآن آمده است؛ اين بار وصف بهشتيان كه به دليل اسير نشدن به مشاغل دنيايي، در آخرت اشتغال فرح‌بخشي خواهد داشت: يس 55 (36:55) - «إِنَّ أَصْحَابَ الْجَنَّةِ الْيَوْمَ فِي شُغُلٍ فَاكِهُون».

26- اين جمله كه عيناً در آية 167 سوره آل‌‌عمران (3:167) ، و با تفاوتي در آيه 8 سوره توبه (9:8) و 41 مائده (5:41) ، در وصف منافقين آمده است، عدم صداقت و دوگانگي شخصيتي را مي‌رساند. همين دوگانگي دل و زبان را قرآن دربارة بعضي از اهل كتاب نيز به كار برده است [اعراف 169 (7:169) ].

📚تفسیر آقاے بازرگان



┄═❁🍃❈🌸❈🍃❁═┄

فتح:13
*وَمَن لَّمْ يُؤْمِن بِاللَّهِ وَرَسُولِهِ فَإِنَّا أَعْتَدْنَا لِلْكَافِرِينَ سَعِيرًا*
[نه تنها شما، بلكه] هركس به خدا و رسولش ايمان نياورد [=با حق در افتد]، پس [بداند] بي‌ترديد ما براي انكاركنندگان30 [=ستمگران نقض‌كنندة آزادي ايمان] آتش سوزاني آماده كرده‌ايم.31


30- منظور از كافران در شرايط زماني و مكاني آيه [Context]، مشركاني است كه با شكنجه و آزار مانع ايمان آوردن مردم به خداي يگانه مي‌شدند و آزادي دين و عقيده را برنمي‌تافتند. نه آنكه صرفاً بي‌اعتقاد بوده باشند.

31- آماده کردن آتش سوزان براي منکران قيامت، همچون قرار دادن اثر کشندگي براي سَم و سکته و سرطان و ساير بيماري‌ها، براي کساني که مراقب تغذيه و بهداشت و سلامت خود نيستند، نتيجه‌اي طبيعي است.
«عِتاد» آماده شدن و «اِعتاد» [در باب افعال] آماده كردن است، در سورة يوسف آية 31 (12:31) آمده است كه همسر عزيز مصر قبل از ورود يوسف به مجلس، متكاهايي براي بانوان آماده كرده بود «وَأَعْتَدَتْ لَهُنَّ مُتَّكَأ»، بنابراين در اين كلمه مفهوم تدارك قبلي و آمادگي نهفته است.
فعل «أَعْتَدْنَا» كه 13 بار در قرآن تكرار شده به نظاماتي اشاره مي‌كند كه از پيش طراحي و تعبيه شده است. 12 مورد از اين تدابير واكنشي دربارة «عذاب» اليم/ مهين/ سعير، و يكبار دربارة «رزق كريم» است [احزاب 31 (33:31) ]. واكنش دستگاه گوارش ما نيز در برابر مواد آلوده و مسموم، و واكنش اعصاب و روان در برابر خطرات ناگهاني و حوادث ناخواسته، سيستمي دفاعي است كه آفريدگار مهربان پيش از تولد در جسم و جانمان تعبيه كرده است.

📚تفسیر آقاے بازرگان



┄═❁🍃❈🌸❈🍃❁═┄

فتح:27
*لَّقَدْ صَدَقَ اللَّهُ رَسُولَهُ الرُّؤْيَا بِالْحَقِّ لَتَدْخُلُنَّ الْمَسْجِدَ الْحَرَامَ إِن شَاءَ اللَّهُ آمِنِينَ مُحَلِّقِينَ رُءُوسَكُمْ وَمُقَصِّرِينَ لَا تَخَافُونَ فَعَلِمَ مَا لَمْ تَعْلَمُوا فَجَعَلَ مِن دُونِ ذَلِكَ فَتْحًا قَرِيبًا*

هر آينه خدا رؤياي رسولش را [كه با مسلمانان به طواف مكه نائل مي‌شوند] تحقّق صادقانه50 بخشيد. [با اين بشارت كه در آينده نزديك] بي‌ترديد به خواست خدا وارد مسجدالحرام خواهيد شد و در امنيّت [كامل با انجام مناسك حج] موهاي خود را تراشيده و [ناخن‌هاي خود را] كوتاه خواهيد كرد51 و هيچ ترسي [از دشمن] نخواهيد داشت؛ پس [يقين كنيد كه] خدا چيزي [را در منافع بلند مدت صلح حديبيه] مي‌دانست كه شما نمي‌دانستيد و علاوه بر آن، پيروزي نزديكي [در فتح خيبر] براي شما رقم زد.


50- صداقت انطباق ايمان با عمل و وعده، با وفاي به آن است. خداوند وعده‌اي در رؤيا به رسولش داده بود كه عملا با تحقق آن، به وعدة خود صادقانه وفا كرد.

51- سر تراشيدن [حَلق]، سنتي باستاني براي اظهار خضوع و بندگي در برابر خدا است و گفته شده: «آدم اولين فروتني كنندگان در حرم الهي با تراشيدن موي سر خويش بوده است [دعاي 11 صحيفة سجاديه- ...و آدم ...سابِقُ الْمُتُذِلّلين بِحَلْقِ رَأسِهِ في حَرَمِكَ]. از نظر بهداشتي نيز در روزگار باستان، در سفرهاي طولاني و گرد و خاك و آفتاب و باد و فقدان امكانات استحمام، تراشيدن موهاي آلوده بسيار مفيد بوده است. تراشيدن موي سر براي كسي است كه بيماري يا مشكلي متوجه او نشود در غير اينصورت مي‌تواند آن را كوتاه كند. مقصرين به كوتاه‌كنندگان موي سر يا ناخن گفته مي‌شود. اشاره به اين دو عمل كه به ظاهر بهداشتي و غيرعبادي و كم‌اهميت مي‌آيد، به نظر مي‌رسد به اين دليل باشد كه اين عمل علامت بيرون آمدن از احرام و خاتمه دادن به مناسك است.

📚تفسیر آقاے بازرگان


┄═❁🍃❈🌸❈🍃❁═┄

فتح:29
*مُّحَمَّدٌ رَّسُولُ اللَّهِ وَالَّذِينَ مَعَهُ أَشِدَّاءُ عَلَى الْكُفَّارِ رُحَمَاءُ بَيْنَهُمْ تَرَاهُمْ رُكَّعًا سُجَّدًا يَبْتَغُونَ فَضْلًا مِّنَ اللَّهِ وَرِضْوَانًا سِيمَاهُمْ فِي وُجُوهِهِم مِّنْ أَثَرِ السُّجُودِ ذَلِكَ مَثَلُهُمْ فِي التَّوْرَاةِ وَمَثَلُهُمْ فِي الْإِنجِيلِ كَزَرْعٍ أَخْرَجَ شَطْأَهُ فَآزَرَهُ فَاسْتَغْلَظَ فَاسْتَوَى عَلَى سُوقِهِ يُعْجِبُ الزُّرَّاعَ لِيَغِيظَ بِهِمُ الْكُفَّارَ وَعَدَ اللَّهُ الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ مِنْهُم مَّغْفِرَةً وَأَجْرًا عَظِيمًا*

محمد فرستادة خدا و همراهانش در برابر حق‌ستيزان، استواران53 و بايكديگر مهربانانند، آنها را به حال فروتني54 و خضوع55 [=خاكساري در برابر خدا] مي‌بيني. نشان آنان در چهره‌ها‌شان [يا شخصيت و رويكردشان] از اثر سجود [در خدمت خدا و خلق بودن] پيداست.56 چنين است وصف آنان در تورات و انجيل.57 [مَثَل آنان در عالم گياهان] همچون كشت و زرعي است كه نهال خويش58 [از خاك] خارج كرده59 و با سخت و سطبر ساختن آن60 بر ساقه خويش استوار [=خودكفا] ايستاده است.61 [چنين نهال برومندي] زارعان را به شگفتي [از رشد و بالندگي] مي‌آورد62 تا حق‌ستيزان [=انكارگران] به خشم آيند.63 خدا به مؤمنان نيكوكارشان، وعدة آمرزش و پاداشي بسيار بزرگ داده است.


53- «اشداء» جمع شديد است كه مفهوم مقابل آن نرمي و نفوذپذيري است. مؤمنان در برابر حق‌ستيزان، سست و سهل‌انگار نيستند، بلكه همچون سدّي پولادين مقاومت مي‌كنند [مراجعه به مقاله: مهربان با خودي،... از همين قلم]. چنين تعريفي با مفهوم سخت‌گير و خشن و نامهربان و تُرشرو با دگرانديشان، كاملا مغايرت دارد.

54- معناي ركوع در اين آيه الزاماً ركوع نماز نيست، ركوع نوعي فروتني و تمكين در برابر حق است. خداوند به حضرت مريم فرمان داده بود همراه ركوع و سجودكنندگان، ركوع و سجود كند! در حالي كه اين حركات و نماز جماعت مختص مسلمانان است [رجوع به مقاله نماز و نياز از همين قلم. بخش ركوع و سجود].

55- سجود در نماز نيز نماد سجده تكويني همه موجودات جهان در برابر آفريدگار هستي است و معناي اصلي آن خاكساري مطلق و تسليم كامل به پروردگار است.

56- معناي سجده، در خدمت پديدة مافوق درآمدن است، و اگر در قرآن به دفعات به سجده ماه و خورشيد و کوه و درخت و ساير موجودات در آستان پروردگار اشاره شده، معنايش رام و تسليم و در خدمت مشيّت خدا قرار گرفتن است. در قرآن آمده است «روز قيامت که پرده‌ها کنار مي‌رود، منکران به سجده فراخوانده مي‌شوند، ولي نمي‌توانند! حال آن که در دنيا در شرايطي که سالم بودند به سجده خوانده مي‌شدند [ولي امتناع مي‌کردند]: قلم 42 (68:42) و 43- «يَوْمَ يُكْشَفُ عَنْ سَاقٍ وَيُدْعَوْنَ إِلَى السُّجُودِ فَلا يَسْتَطِيعُونَ خَاشِعَهً أَبْصَارُهُمْ تَرْهَقُهُمْ ذِلَّهٌ وَقَدْ كَانُوا يُدْعَوْنَ إِلَى السُّجُودِ وَهُمْ سَالِمُونَ».

57- اشارة تورات فعلي را به برانگيخته شدن پيامبري در آينده در كتاب اشعياء بند 9 مي‌بينيد. تشبيه مشابه اين آيه را نيز در انجيل متي، بند 13 حكايت كشاورز مي‌خوانيد.

58- «شَطْأَهُ» به جوانه كوچك كه از دل خاك يا شاخة درخت سر مي‌زند گفته مي‌شود.

59- «فَآزَرَهُ» از «اَزْر» [نيرو و استحكام]، بالا آمدن و رشد و نمو جوانه كوچك است. در طه 31 (20:31) و 32 دعاي موسي براي تقويت به نيروي برادرش هارون را با همين كلمه ذكر كرده است: «اشْدُدْ بِهِ أَزْرِي وَأَشْرِكْهُ فِي أَمْرِي».

60- «غليظ» مقابل «رقيق» است و دلالت بر سفت و محکم، برخلاف سُست و سهل‌انگار بودن مي‌کند. همچنان که جوانه ظريف و نازک وقتي سخت و سطبر شد، مي‌تواند بر ساق خويش در برابر طوفان‌ها بايستد [فتح 29 (48:29) - ...كَزَرْعٍ أَخْرَجَ شَطْأَهُ فَآزَرَهُ فَاسْتَغْلَظَ فَاسْتَوَى عَلَى سُوقِهِ...]. واژه غليظ را قرآن درباره ميثاق، عذاب و فرشتگان سختگير نيز به کار برده است.

61- ايستادن بر ساق خود نمادي از دنياي گياهان در بيان ضرورت خودكفايي و استقلال يك جامعة ايماني است. گياهي كه خودكفا است دليلي نمي‌بينيد به اطراف تجاوز و جا را براي گياهان ديگر تنگ كند.

62- آية 20 سوره حديد (57:20) نيز در وصف باران پر باري است كه رويش گياهان باغ و مزرعه كشاورزان را به شگفتي و خوشحالي وا مي‌دارد «...كَمَثَلِ غَيْثٍ أَعْجَبَ الْكُفَّارَ نَبَاتُهُ...».

63- نيمه اول اين مثال در عالم گياهان است و نيمه دوم آن در عالم انسان‌ها و به خشم آوردن كافران! تا خواننده ذهنش از عالم گياه و نهال، به عالم واقع منتقل گردد و در مثال نماند.

📚تفسیر آقاے بازرگان